Intervista me Melpomeni Çobanin: Darka e fundit me Sandër Prosin në hotel “Vollga”

Melpomeni Çobani dhe Leonard Veizi

nga Leonard Veizi

­E gjithë jeta e saj me rolet në skenë është ‘vulosur’ në arkivin e Televizionit Shqiptar”, në bobinat e vjetra e të dala mode që presin të kalojnë nga shiritat manjetik në formën dixhitale për t’u bërë sërish të vlefshme. Por për teleshikuesin e ri, ata që nuk kanë jetuar në vitet kur emri i saj ishte bashkangjitur më atë të aktorëve më në zë, ajo vazhdon të jetë aktive në disa qindra metra film artistik. Melpomeni Çobani ka kaluar më shumë se gjysmën e jetës së saj në skenë. Tanimë 86 vjeçe, kujton se një rol të plotë skenik për herë të fundit e ka pasur në vitin 1996 ndërsa për herë të parë me spektatorët është përballur të paktën 50 vjet më parë, që prej vitit 1946.

Ju njiheni si Melpomeni Çobani, ndërkohë që zyrtarisht keni mbiemrin e bashkëshortit tuaj Siliqi...?

Historia e mbiemrit tim është e çuditshme në fakt dhe më ka mbetur që prej kohës së Luftës. Në stabilimentin “Atdheu” ku unë punoja, erdhi një patrullë gjermane për të më arrestuar. Kishin dhe një fotografi timen me vete që nuk e di ku e kishin marrë, por me siguri nga ndonjë i brendshëm. Ia tregojnë drejtorit dhe i thonë: Melpomeni Çubonja, këtë kërkojmë. Në fakt ky ishte dhe mbiemri im origjinal, trashëguar nga babai im Mihal Çubonja. Por drejtori nuk më ‘shiti’ dhe u tha: “Ne këtu kemi një Melpomeni Çobani, por nuk është kjo e fotos”. Gjermanët ikën dhe unë shpëtova. Në këtë mënyrë ai më pagëzoi me një mbiemër të ri, mbiemër që e kam trashëguar dhe sot, edhe pse zyrtarisht ai nuk ekziston.

Çfarë pune kishit me ju një patrullë naziste?

Në fakt unë u lidha me Lëvizjen NAÇL që në fillim të saj. Isha një e re komuniste. Qemal Stafa më rregulloi të punoja në shtypshkronjë dhe aty fillova nga aktiviteti. Shtypnin e shpërndanim trakte. Gjermanët kanë dashur dy herë të më arrestojnë. Një herë tjetër erdhën tek shtëpia ime në Rrugën e Kavajës. Aty më ndihmoi Lym Keta të arratisesha përmes dyerve të njëpasnjëshme, që ishte karakteristikë e shtëpive të vjetra tiranase. Unë isha pjesë e një prej njësiteve guerile të kryeqytetit, me komandant Ilia Pandukun. Në luftën për çlirimin e Tiranës, njësiti ynë, i armatosur mbante nën kontroll godinën e Radio Tiranës, që do të sulmohej bashkë me një skuadër partizane të Brigadës së Parë. Për veprimtarinë time në Luftën Antifashiste jam dekoruar me Medaljen e “Trimërisë” dhe atë të “Kujtimit”. Por dhe në filmin “Radiostacioni” më dhanë një rol si kujtim të pjesëmarrjes time në çlirimin e tij.

Po pas çlirimit, si do të fillonte aktiviteti juaj artistik?

Fillova sërish të punoja në tipografi, në stabilimentin “Mihal Duri” ku ç’është e vërteta kisha një rrogë shumë të mirë prej 7500 lekësh në muaj. Isha dhe pjesë e grupit amator. Piktori i Teatrit Popullor, Hasan Reçi më dalloi nga amatorët e tjerë dhe kërkoi që unë të bëja pjesë në grupin teatror të Tiranës. Ashtu u bë. Me teatrot amatorë u zhvillua një Festival dhe aty Grupi i Tiranës mori çmimin e parë. Roli im u duartrokit shumë. Kisha rolin e një nëne

ruse që i ishte vrarë djali në luftë, dhe salla qante bashkë me mua. Me atë rol rashë në sy të regjisorit të Teatrit Popullor, Pandi Stillu. Më 1948 më ofruan një vend si ‘proibiste’ ose praktikante në Teatrin Popullor. Por niveli i rrogës më ra në 3500 lekë. Megjithatë kisha përkrahjen e familjes që më inkurajonte në rrugën e artit. Ndërsa unë vetë kisha një vullnet të jashtëzakonshëm për t’u bërë aktore. Në Teatrin Popullor ne të gjithë aktorët e dalë nga lufta bëmë dhe shkollën e lartë dy vjeçare dhe u diplomuam. Më pas u bëra një aktore që pata sukses në skenë. Ia di për faleminderit regjisorit Pandi Stillu dhe piktorit Hasan Reçi.

A ju afruan ndonjë rol që në fillim, apo u desh kohë që ju të realizoheshit?

As që bëhej fjalë. Në teatër në atë kohë ishin 8 aktore, por rolet për femra ishin të pakta, kështu që i merrnin aktoret kryesore. Unë me vullnet mësoja tekstet si dublante. Në ato vite, në teatër ishte një regjisor rus që quhej Andrea Kriçkoviç dhe si regjisor shqiptar ishte Pandi Stillu. Ata që më rrinin më afër ishin Sandër Prosi dhe Prokop Mima. Kështu mësova të dubloja rolin e gruas së Qazim Mulletit në komedinë “Prefekti”. Ndërkohë Behije Çela ishte gati për të marrë lejen e lindjes. Regjisorët kërkuan një dublante dhe meqenëse vetëm unë e kisha mësuar tekstin, më provuan mua. Krahasimisht me Behijen unë kisha në favor dialektin, pasi isha lindur dhe rritur në Tiranë. Regjisori rus, megjithëse nuk dinte shqip më vlerësoi për interpretimin. Kështu që e mora këtë rol. Domethënë unë i fitova rolet me punën time të madhe.

Ndërkohë ju vazhdonit të ishin praktikante?

Vetëm për një periudhë të shkurtër, për disa role. Pastaj në nëntor 1949 fillova si profesioniste dhe rroga u rrit menjëherë në 6500 lekë. Punova në teatër disa vite dhe mora 7­8 role kryesore. Në vitin 1950 bashkë me Xhemal Brojën u ngarkuam të krijonim Teatrin e Kukullave. Ndërsa në vitin 1952 krijuam Estradën e Shtetit. Në atë kohë ishte një drejtori dhe aktorët qarkullonin sa në një skenë në tjetrën. Kështu më duhej të punoja në Teatër, kurs’kisha shfaqje aty, kaloja në Estradë, dhe të dielave interpretoja tek Teatri i Kukullave për fëmijët.

Kur do të vendoseshit përfundimisht në Estradën e Shtetit?

Kur u ndanë drejtoritë regjisorët më sugjeruan se meqenëse kisha një talent për komedi, do të bëja më shumë punë në Estradë. Kështu u ndava nga teatri nga ku bëra 7­8 role dhe kalova në estradë ku bëja 6­7 role në ditë, dhe ku më qëllonte të bëja një fëmijë 7 vjeçar e pak minuta më vonë një plakë 80 ­vjeçare. Por isha gjithashtu edhe konferencierja e Estradës. Puna ime e palodhur u shpërblye kur në vitin 1961 unë bashkë me 25 aktorë të tjerë nga e gjithë Shqipëria morëm titullin “Artist i Merituar”. Ndërsa në vitin 1976 mora dhe titullin e lartë “Artiste e Popullit”. Falë kësaj veprimtarie unë kam marrë edhe pensionin e veçantë.

Gjatë punës voluminoze keni pasur situata që mund t’i sillni në kujtesë si më

problematiket?

Incidente apo situata të çuditshme ka pasur plot, por unë dua të kujtoj dy prej tyre që kishin të bënin me jetën. Më ka ndodhur që pë rshkak të një roli të kërcënohesha me vdekje. Gjatë interpretimit të një monologu, ishte shprehja: “Burrat nuk mbajnë shami dhe duart i fshijnë me astarët e xhepave”. Por natyrisht që duke interpretuar i drejtohesha sallës. Në shfaqje qëlloi dhe një kampion çiklistik me shokët e tij. Ata filluan ta thumbonin e t’i thoshin çiklistit: “E ka për ty, se ty t’u drejtua. Me sa duket edhe kjo e di që t’i i fshin duart me astarin e pantallonave”. Ai u nxeh keq. “Do ta vras” u betua. Dhe s’e mbanin dot. U krijua një situatë kaotike. Nuk dilja dot në rrugë se më priste çiklisti. Ndërhyri drejtori, e për ta qetësuar e ftoi në zyrën e tij dhe i tregoi materialin e shkruar, duke i shpjeguar që “nuk ishte për ty” por kështu ishte konceptuar nga shkrimtari. Vetëm kështu u largua. Mua më shoqëruan për në shtëpi sepse me thënë të drejtën më hyri frika.

Po rasti i dytë?

Në rastin e dytë nuk isha unë e kërcënuara. Trupa e teatrit, si e vetmja në atë kohë bënte shumë turne, në të gjithë Shqipërinë. Nuk linim vend pa dhënë shfaqe. Në Rubik jepej pjesa dramatike “Halili dhe Hajria”. Drama interpretohej në një vend të hapur, pasi qyteti ende nuk kishte një skenë. Vetë drama kishte motive nga veriu i Shqipërisë dhe si zakonisht, në atë kohë rolet ishin të ndara në pozitive dhe negative. Loro Kovaçi luante rolin negativ, por e interpretonte me kaq mjeshtëri e vërtetësi sa që një prej malësorëve u ngrit, nxori koburen dhe qëlloi në drejtim të tij për ta vrarë. Fati qëlloi që plumbi nuk e zuri. Ndërhyri policia dhe e morën autorin. Por ai thoshte: “Do ta vras se na koriti”. Situata ishte paradoksale. E tregova këtë rast për të thënë se në ato vite punohej me mish e me shpirt për rolin. Dhe kjo bëri që edhe në skenë një aktor të dukej si armik.

A ishte ngarkesë e madhe të bënit shumë role brenda një shfaqjeje?

Ç’është e vërteta ngarkesë e madhe ishte. Kush e di sa herë është kërkuar mjeku në sallë për të më kontrolluar, pasi më fillonte takikardia. Ose vinte ndonjë mjek nga urgjenca. Disa herë ka qëlluar kardiologu Spiro Qirko i cili familjarisht ishte i rregullt të premierat e estradës. Padyshim puna ishte e vështirë dhe me emocione. Brenda pak minutash të një skeçi apo monologu duhet të jepje maksimumin. Edhe gjendjet emocionale duhet të ndryshonin nga një pjesë në tjetrën.

-Prosi, aktori që interpretonte nën presion-

Sandër Prosi, iku vetë nga kjo jetë, me një dëshirë të papërmbajtur për të mos qenë më pjesë e saj, ndërkohë që vetë skena shqiptare kishte ende shumë nevojë për të. Melpomeni Çobani, rrëfen çastet e fundit të aktorit të madh shqiptar, pasi ka bërë dhe një portret interesant të tij. “Me Sandër Prosin kishim njohje të vjetra e miqësi familjare. Ai ishte një njeri i jashtëzakonshëm. Ishte njeri me shumë kulturë, ose me “dojç kulturë” do ta cilësoja unë, sepse kishte bërë studimet në Austri. Sandri vinte nga një familje e pasur, kishte shtëpi të madhe. Ai na priste në shtëpinë e tij gjithmonë. Ishte shumë bujar. Te ambientet e teatrit, nëse nuk kishte prova apo nuk kishte rol, Sandrin e gjeje duke lexuar. Nuk rrinte kot. Madje mund të them se njerëzit që lexonin më shumë në Teatër ishin Sandër Prosi, Prokop Mima dhe Injac Saraçi. Por Sandri ndihej në një lloj persekutimi, ndoshta përshkak të goditjes që iu bënë shumë intelektualëve që kishin studiuar në perëndim. Punonte nën presion. Disa nga rolet që i dhanë e impresionuan negativisht, por kishte dhe njerëz të tjerë që nuk ia donin të mirën dhe ndikonin keq në jetën e tij. Të gjitha këto probleme psikike iu rënduan. Në pranverën e vitit 1985 ai po xhironte një film në Durrës. Ne si Estradë kishim shkuar po në Durrës për të dhënë shfaqje. Më kujtohet që darkën e fundit e hëngrëm bashkë tek hotel “Vollga”. Aty ishin strehuar artistët. Ai kërkoi të largohej shpejt. “Më duhet të ngrihem në orën 03.00 të mëngjesit pasi në 04.00 nisin xhirimet” më tha para se të largohej. Nuk kaloi shumë kur dëgjuam një zhurmë. Ai ishte hedhur... Ngjarje e rëndë e s’dua ta kujtoj më tej”.

-Në kujtim të Vaçe Zelës-

Në mes të Tiranës dhe në turnetë që zgjatoheshin në çdo skaj të Shqipërisë ati ishin po bashkë, Vaçe Zela dhe Melpomeni Çobani. Duke kujtuar ditët e punës së përbashkët ajo tregon: “Vaçe Zela jo vetëm që ishte një këngëtare e madhe por ishte dhe njeri i jashtëzakonshëm. Bashkë kemi punuar gjatë. Ajo këndonte në Estradën e Shtetit. Bënte shumë shaka me mua, sidomos gjatë kohës që unë bëja dhe konferencieren e më duhej ta prezantoja në skenë. Ishte një femërshumë inteligjente dhe situatat e vështira i kalonte me shumë zgjuarsi. Zakonisht Vaçja dilte në skenë e fundit. Por na gjente belaja, ne dhe atë bashkë, se spektatori e duartrokiste fort dhe e kërkonte të dilte në skenë nga dy dhe tre herë. Dhe ajo nuk ua prishte kurrë. Këndonte me shumë pasion. Mesnatën mes 5­6 shkurtit mësova lajmin se ajo u nda nga jeta. Jo vetëm që më erdhi shumë keq, por kalova emocione negative nga vdekja e kësaj artisteje të madhe”.

-“Fëmijët i rrita në skenë”-

Të sakrifikosh përskenën. Kjo ka qenë motivi i shumë artistëve shqiptare, e padyshim Melpomeni Çobani e kishte përqafuar fort këtë sentencë: “Dy fëmijët e mi, vajza dhe djali më i vogël u rritën në skenë. Unë i merrja me vete gjithmonë. Madje dhe kur ishin të sëmurë. Aty i mbaja, të mbuluar me pallto, u jepja ilaçet, madje u kemi bërë penicilinat. Bashkëshorti im, Mark Siliqi, një ekonomist­revizor në Ministrinë e Financave ishte në të shumtën e kohës me shërbime nëpër rrethe. Por puna e aktorit në skenë ka dhe një risk tjetër. Më ka qëlluar të jem vetë e sëmurë dhe kam dalë në skenë, por më kujtohet një rast kur më njoftuan për vdekjen e vjehrrit dhe ku në shtëpi s’kisha asnjeri, veç kishin ardhur disa të afërm. Porshfaqja nuk mund të pezullohej. Spektatorët ishin në plate. Më duhej të futesha në skenë ku kisha rolin e një gruaje që këndonte e kërcente. Unë këndoja, kërceja dhe qaja njëkohësisht. Salla u shqetësua. Kur dola për të ikur, shumë spektatorë ishin mbledhur te hyrja për të pyetur: “Çfarë kishte Melpomeni”. Këto ishin vështirësitë e një profesioni për të cilin kam sakrifikuar shumë”.

-Jetëshkrimi-

Melpomeni Çobani, lindi në Tiranë më 6 qershor të vitit 1928. Është aktore e skenës dhe ekranit, Artiste e Popullit. Në vitin 1947­1949 kreu shkollën për aktore nën kujdesin e Teatrit Popullor. Interpretoi role të suksesshme në dramë dhe komedi. Përmendim: “Rrënjët e thella”, “Fejesa”, “Vajza nga fshati”, “Prefekti” etj.

-Rolet në Kinema-

Ajo ka luajtur disa role karakteri në kinema, ku përmendim filmat: “Tana”, “Kapedani”, “Ballë për ballë”, “Radiostacioni”, “Cirku në Fshat”, “Tela për violinë”. Por thotë se kur u bë bilanci doli se kishte interpretuar më shumë nga të gjithë aktorët e tjerë, pra të paktën 3500 role në Estradën e Shtetit.

-Në Kinostudio-

Ajo ka qenë aktore e kërkuar në kinema, por thotë se në vetvete ishte një aktore skene dhe jo filmi: “Qëllonte shpesh që në film skena e fundit xhirohej e para dhe anasjelltas. Dhe mua kjo gjë nuk më pëlqente, prandaj nuk kam qenë e afërt me Kinostudion”, kujton Melpomeni Çobani.

-Roli i fundit-

Në skenën e Teatrit Kombëtar jam ngjitur në vitin 1996, kur regjisori Agim Qirjaqi vuri në skenë komedinë e Ferdinand Radit, “8 persona plus” që në atë periudhë u vu me një emër tjetër. Aty luaja rolin e Memit, përkrah Agim Qirjaqit, role që më pas u interpretuan nga Luiza Xhuvani dhe Roland Trebicka.

Botuar në gazetën SHEKULLI më 10 shkurt 2014
http://www.shekulli.com.al/p.php?id=40193

PORTRET/ Në celuloidin e Ilia Terpinit, mjeshtrit të objektivit

Nga Leonard Veizi

Në spitalin parizien, atje në Francë, ku ndodhej për kurim, ka bërë pak humor me infermieren e turnit, duke i thënë se ishte aq fotozhenike sa, po të bënte një film, do ta zgjidhte në kastin e aktorëve. Edhe nëse nuk është pikërisht kështu, patjetër që ka ndodhur diçka e përafërt, sepse të njëjtën skenë ma pati rrëfyer kur ndodhej në të njëjtat kushte, po në një spital të Parisit. Natyrisht, ai as që e ka menduar se pas pak ditësh do të ikte nga kjo jetë. Vërtet ishte 82 vjeç, por për këdo që e pyeste kishte vetëm një përgjigje: 35. Në entuziazmin e tij të përhershëm, dihej se sapo pikaste diçka të bukur, e fotografonte dhe si komplimentin më të mirë të rastit thoshte se pamja e parë i jepte të drejtën ta zgjidhte për një kinoprovë. Dhe nuk para gabonte në shije. Ky ishte Ilia Terpini, operatori i mirënjohur i ish-Kinostudios, por dhe i shumë televizioneve.

Kemi qenë miq. Por kjo nuk e justifikon bërjen nga ana ime të një portret lapsi. Ajo çfarë e justifikon ka të bëjë me punën e tij të palodhur si operator e drejtor fotografie dhe pasionin e madh për imazhin e mbetur në celuloid. Nuk e kam të vështirë të bëj portretin e një mjeshtri si Ilia Terpini, apo Lluit, siç e thërrisnin miqtë e vjetër. Veç më duhet pak kohë dhe shumë letra. Sepse dhe jeta e tij ishte shumë dinamike. Në vitin e largët 1998 kemi punuar bashkë në një televizion të quajtur “Alba”, unë gazetar, me një laps e bllok në xhep, ai operator me kamera në krah e një aparat fotografik të cilin nuk e hiqte asnjëherë nga gjoksi. Pa dyshim ka qenë një fotograf me emër. Në ish-Kinostudion “Shqipëria e Re”, gjithashtu e mbanin një prej më të mirëve në objektiv. Sepse dhe jeta e tij ishte e lidhur gjatë gjithë kohës me fiksimin e kuadrit. Madje, siç është shprehur vetë, me fotografinë ishte marrë që prej moshës 6 vjeç, kur i ra në dorë një aparat. Dhe pikërisht aparati fotografik iu bë pjesë e jetës, një mekanizëm në dukje i ftohtë e pa emocion, që në duart e tij prodhonte shumë jetë. Njihet si realizuesi i disa ekspozitave me foto. Por në arkiv janë regjistruar me emrin e tij 26 filma artistikë, mbi 50 dokumentarë, pa folur për kinoditarë e kronika lajmesh. “Me këtë ua merrje mendjen çupave kur ishe i ri?”, e pyeta një herë, teksa lëvizja gishtin tregues duke bërë sikur po shkrepja një foto. Dhe Ilia i qeshur, që e mbante shakanë edhe po ta teproje ca, ma ktheu. “Vetëm çështje pune. Më duhej të bëja qindra foto për të gjetur një që t’i përshtatej rolit”. “E kë ke gjetur ndonjë nga këto që ka bërë emër?”, e ngacmova unë, sepse po përgatitesha të bëja një intervistë me të dhe më duheshin ca elemente për të ndërtuar pyetësorin. “Janë disa, por unë mund të mburrem me tre prej tyre.” - ma ktheu. Kureshtisë sime nuk u ngut t’i përgjigjej.

Ta marrim nga fillimi. Shtyhemi prapa në kohë. Ilia Terpini u diplomua te Shkencat e Natyrës, dhe u emërua mësues, e më pas drejtor, në shkollën 8-vjeçare në Aranitas të Mallakastrës. Por takimi me Mandi Koçin, operatorin veteran të Kinostudios, do t’ia ndryshonte rrjedhën e jetës. Ilia m’u shpreh se ishte ky mjeshtër i filmit shqiptar, që kur u njoh me albumet e tij të fotografive, i sugjeroi studiot e kinemasë. Shans, jo shaka. E kush nuk e ndërronte Aranitasin e Mallakastrës me Tiranën. Vërtet drejtor shkolle, por Kinostudioja ishte ëndrra e kujtdo. Dhe kështu karriera filloi... asistent-operator në filmat “Debatik” e “Komisari i Dritës”, dhe si titullohet operator, vazhdoi me “Ballë për Ballë”, “Mësonjëtorja”. “Dimri i fundit”, “Kush vdes në këmbë”, “I teti në bronz”, “Gunat përmbi tela”, “Kapedani” etj. Punoi me regjisorët Dhimitër Anagnosti e Viktor Gjika, por nuk ia prishte askujt që kërkonte ta kishte në ekip.

Ky ishte Llui.

Më shpjegoi se për rolin e ‘Mimoza llasticës’, regjisorja Xhanfize Keko i kërkoi ndihmë, pasi e kishte filmin e parë. “Zhaklinën e pashë të dilte nga shkolla, te kryqëzimi i Tiranës së Re. Besoj ishte në klasën e parë. Me mbiemrin Dhimojani u prezantua. Kishim kërkuar në gjithë Tiranën dhe nuk kishim ndeshur në një tip të tillë. Ishte fëmijë shumë interesant. Xhanfizeja e pëlqeu menjëherë. Zhaklina e dha pritshmëritë e saj në atë film dhe pas kësaj pati disa role të tjera”, më pati rrëfyer Ilia me një krenari të ligjshme. “Po mirë, - vazhdova ta ngacmoja unë, - Zhaklinën zbulove, jo Merlin Monronë”. “Lëre Merlinin në punë të vet, - ma ktheu Ilia, - zbulimi i Yllka Mujos ishte një bum i vërtetë”. “Paske qenë si Marko Polo, - ia ktheva, - s’ke lënë gjë pa zbuluar”. Ilia qeshi. Nuk mërzitej kurrë ai.

Por ndalemi tek Yllka Mujo, aktorja super e kinemasë dhe e teatrit shqiptar. Është roli i Almës te filmi “I teti në bronz” me regjisor të mirënjohurin Viktor Gjika dhe skenar të Dritëro Agollit, i cili i nisi xhirimet në vitin 1969. Ilia Terpini më sqaroi: “Grupi ynë i punës kishte 20 ditë që po punonte për zbërthimin e skenarit tekniko-regjisorial. Ishte marrë vendimi për të gjithë aktorët që do të interpretonin në film, nga Sandër Prosi në rolin e mjekut e Mevlan Shanaj në rolin e Ibrahim Kovaçit, e deri te Vangjush Furxhi në rolin e Arifit. Por mungonte vetëm një, Alma. Fotografova të paktën 150 vajza nëpër shkollat e mesme të Tiranës, por Alma nuk ishte aty”. E kështu në një kërkim të pareshtur, të përhershëm, lodhës a terrorizues ndoshta, duhej gjetur gjithçka e munguar deri në atë çast, por gjithsesi e imagjinuar apo supozuar gati në një ekstrem të paperceptueshëm. Në fakt, ajo ishte diku atje, midis gjimnazistëve të shumtë që kërkonin të binin në sy pas bankave, por ende nuk e shihte njeri. Blici i aparatit fotografik ishte shkrepur mbi portretet e shumë vajzave të kryeqytetit, por Alma as që identifikohej mes tyre. Kur shpresat kishin humbur, krejt papritur ajo doli në skenë, pak e druajtur gjithsesi, por krejt e magjishme njëherazi... Kjo ishte pak a shumë situata përpara fillimit të realizimit të filmit “I teti në bronz”, ku rastësia i dha kinemasë shqiptare njërën prej aktoreve më të mira të saj në vite. Operatori i mirënjohur më tregoi se si e kishte zbuluar talentin e 15-vjeçares, së cilës iu besua roli i Almës në filmin e Viktor Gjikës. Në këtë rrëfim të tij ai më pati thënë se bashkë me Viktorin kishin rënë dakord të merrnin një studente nga Lushnja, që përafrohej me portretin e Almës personazh. “Nuk isha fort i sigurt për këtë gjetje dhe sërish i sugjerova regjisorit të kërkonim një ‘Almë’ tjetër. Por Viktori ma ktheu: ‘Për tri ditë nisemi në Korçë, do të zbatojmë planin e punës, ndaj vajzës t’i pritet kostumi’. Mirëpo ndodhi që po atë natë, i shoqëruar nga bashkëshortja ime, Aurika, shkuam në Teatrin e Operas, për të parë një koncert. Binte shi dhe te streha e Pallatit të Kulturës shoh një vajzë me një portret shumë interesant. ‘Shiko-shiko, - i them bashkëshortes. - Ku s’e kemi kërkuar dhe ajo qenka këtu. Po, kjo është Alma’. Dhe e thirra. Vajza jo më shumë se 15 vjeç erdhi pranë dhe na përshëndeti. Ndërhyri ime shoqe. “Është nxënësja ime, e kam ngjitur vetë në skenë’. I thashë që, nëse mundej, të nesërmen të paraqitej në Kinostudio për një kinoprovë. Dhe ajo pranoi. Të nesërmen që në mëngjes takova Viktor Gjikën dhe i them me gojën plot: ‘Kam gjetur Almën’. Por Viktori ma ktheu: “Ç’thua Ilia, s’kemi kohë për shaka”. Ndërkohë Yllka ishte shfaqur në fillim të rrugicës që të çonte për në atelie dhe unë e drejtova vështrimin e Viktorit për nga ajo. “Qenka interesante. Ilia, shpejt bëji nja dy fotografi’. Pasi pa fotografitë, Viktori kërkoi menjëherë që vajzës t’i bëhej një kinoprovë. Edhe në këtë pikë Yllka ia doli për mrekulli. Ajo interpretoi më mirë se kushdo tjetër që kishte provuar për të njëjtin rol. Atëherë i dorëzuar pa kushte, Viktor Gjika urdhëroi: “Yllkës t’i pritet kostumi i Almës. Pasnesër fillojmë xhirimet”.

Dhe për ta nxitur më tej e ngacmova sërish: “Zhaklina, Yllka..., goxha aktore janë. A ka më...?”.

Ilia nuk mbaron me kaq e më thotë: “Matilda Makoçin e zbulova në oborrin e Politeknikumit”. “Epo tani ia kalove edhe Kolombit”, - ia pata me humor. “Lëre Kolombin, - ma ktheu Ilia entuziast për atë që kërkonte të më tregonte. - Na duhej një aktore e re për rolin e Emës në filmin ‘Kërcënimi’, një prodhim i vitit 1981, me regjisor Mark Topallaj. Pasi kisha parë plot vajza në gjimnazet e Tiranës, më rekomanduan të shkoja te Politeknikumi. Kur shkova në shkollë ishte pushimi i madh dhe të gjithë nxënësit ishin jashtë. Matilda Makoçi më ra menjëherë në sy. Kishte një vështrim shumë interesant”. Dhe kishte të drejtë Llui. Vështrimi i saj ishte aq depërtues, sa nuk e la fotografin të mendonte për një portret tjetër, ndoshta më të mirë se aq. “I thashë se kush isha, cili ishte qëllimi im dhe i propozova që të nesërmen të vinte në Kinostudio, për të bërë disa fotografi e një kinoprovë. Ajo pranoi dhe të nesërmen erdhi në ambientet e Kinostudios. Bëmë fotografi të mrekullueshme. Matilda ishte shumë shprehëse. Por në fund regjisori nuk e zgjodhi për rolin e Emës. Ç’është e vërteta, Matilda tregonte një karakter më të thellë, ndërsa regjisori mendonte se “vajza spiune” në film duhej të kishte një natyrë më të lehtë. Megjithatë fotografitë  e Matilda Makoçit qarkulluan në duart e shumë regjisorëve, dhe po atë vit ajo u mor për rolin kryesor te filmi “Si gjithë të tjerët”. Unë them se Matilda Makoçi pa dyshim ka qenë një nga aktoret më të mira që ka prodhuar Kinostudio”.
Llui ishte i veçantë në llojin e tij. Në televizion nuk përtonte të jepte eksperiencën e vyer. E urrente të punonte në studio. “Bëjmë një kronikë në Dajt, vetëm brenda të mos rrimë”, më thoshte ato kohë kur ishim partnerë e bënin kronika lajmesh pa fund. Por Ilia nuk kishte punuar vetëm me njerëzit e artit. Disa qindra metra film të regjistruar nën syrin e tij u takojnë figurave kryesore të politikës. Në këtë mori karakteresh ka regjistruar Enver Hoxhën, Mehmet Shehun, Ramiz Alinw por dhe Sali Berishën, Fatos Nanon e Leka Zogun. “Kinostudio duhet të ishte kudo, - justifikohej duke ngritur supet, - ndaj kam xhiruar Hrushovin, Çu En Lain, princin Sianuk, Toni Blerin, Manolis Glezosin, Moris Torezin, Shtrausin, papa Vojtilën e Nënë Terezën”. Ai vazhdoi të ishte i dashuruar thellësisht me objektivin deri në çastet e fundit, edhe pse vitet që mbante mbi supe duket sikur nuk ia lejonin të ishte po aq pasionant sa vite parë. Për punën e palodhur mbante titullin “Artist i merituar”, “Medaljen e punës”, “Çmimin e Republikës’, “Medalione në 6 festivale filmi”, “Çmim kombëtar për fotografinë artistike”, por dhe Urdhrin “Mjeshtër i madh”. E në fund të fundit ky ishte Ilia Terpini, apo Llui siç e thërrisnin miqtë e vjetër të Kinostudios. 

Publikuar në gazetën FJALA

Viktor Gjika nuk pranoi vajzën e Enver Hoxhës në film

  

Ilia Terpini, Leonard Veizi - në studio

nga Leonard Veizi

-Në një kërkim të pareshtur, të përhershëm, lodhës a terrorizues ndoshta, duhej gjetur gjithçka e munguar deri në atë çast, por gjithsesi imagjinuar apo supozuar gati deri në një ekstrem të paperceptueshëm. E pas kësaj, që në përballjen e parë dukej thuajse absurde, duhej marrë në analizë çdo detaj i anashkaluar, paralele në një strukturë asimetrike, portret më i thellë në përmbajtje apo më i mprehtë vështrimi, në një lojë pa zë a pantonimik. Por ndodhte, që gjithçka e cila dukej gati e pamundur, bëhej krejt më e thjeshtë se kaq, pikërisht atëherë kur shpresat ishin zhbërë dhe ambientimi me absurdin kishte krijuar një konfort të ri. Pikërisht atëherë, gjithçka shprishej dhe padyshim ajo që deri në atë çast ishte cilësuar vetëm si “e supozuar” papritur kishte marrë një vlerë konkrete e reale, pikërisht aty, në celulozë, ose pak më tej, në një fytyrë njerëzore që priste me ankth fundin e gjithçkaje, në duhej ta kalonte pragun, a të mbeste përtej… Alma. Ajo ishte diku atje, midis gjimnazistëve të shumtë që kërkonin të binin në sy pas bankave të shkollës, por ende nuk e shihte njeri. Blici i aparatit fotografik kishte shkrepur mbi portretet e të paktën 150 vajzave të kryeqytetit, por Alma as që identifikohej mes tyre. Kur shpresat kishin humbur, krejt papritur ajo doli në skenë, pak e druajtur gjithsesi, por krejt e magjishme njëherazi… Kjo ishte pak a shumë situata përpara fillimit të realizimit të filmit “I teti në bronz”, ku rastësia i dha kinemasë shqiptare një prej aktoreve më të mira të saj në vite. Operatori i mirënjohur, Ilia Terpini, “Mjeshtër i madh” rrëfen për “Shekullin” se si e zbuloi talentin e 15- vjeçares Yllka Mujo, të cilës iu besua roli i Almës në filmin e regjisorit Viktor Gjika.

Mbi çfarë baze përzgjidheshin talentet e reja të cilave u besoheshin role në kinemanë shqiptare?

Fillimisht mbi bazën e një fotografie. Pra, fotozhenia e pretendentit për aktor. Më pas bëhej dhe një kinoprovë, ku komponentët e përshtatjes fizike, figurës, zërit e interpretimit duhet të ecnin paralelisht? Kemi pasur shumë raste kur fotografia ka qenë shumë e mirë, por interpretimi nuk është ngritur asnjëherë në nivel.

Si fotograf e operator i Kinostudios, a keni zbuluar ndonjë aktor apo aktore që më tej ka pasur rezultate në fushën e kinemasë?

Në të vërtetë ato janë disa, por unë mund të mburrem të paktën me tre prej tyre: Zhaklina Dhimojanin, Matilda Makoçin e Yllka Mujon.

Për cilin rol u përzgjodh Zhaklina Dhimojani?

Për rolin e Mimozës tek “Mimoza Llastica”. Regjisorja Xhanfize Keko e kishte filmin e parë, dhe për këtë, mua si operator i filmit, më kërkoi ndihmë sidomos në gjetjen e “Mimozës”. Mbaj mend që Zhaklinën e kam parë të dilte nga shkolla, besoj duhet të ishte në klasën e parë, tek kryqëzimi i Tiranës së Re atje ku tani është monumenti i Uillsonit. Kishim kërkuar në gjithë Tiranën dhe nuk kishim ndeshur në një tip të tillë. Ishte një fëmijë shumë interesant dhe Xhanfizeja e pëlqeu shumë. Zhaklina e dha pritshmëritë e saj në atë film dhe pas kësaj pati disa role të tjera.

Ndalemi tek Yllka Mujo. Për çfarë roli bëhet fjalë?

Është roli i Almës tek filmi “I teti në bronz” me regjisor të mirënjohurin Viktor Gjika dhe skenar të Dritëro Agollit, i cili nisi xhirimet në vitin 1969. Ne si grup pune kishim 20 ditë që po punonim për zbërthimin e skenarit tekniko –regjisorial. Ishte marrë vendimi për të gjithë aktorët që do të interpretonin në film, që nga Sandër Prosi në rolin e mjekut dhe Mevlan Shanaj në rolin e Ibrahim Kovaçit e deri tek Vangjush Furxhi në rolin e Arifit. Por mungonte vetëm një, Alma.

Si do të përzgjidhej ajo?

Fotografova të paktën 150 vajza nëpër shkollat e mesme të Tiranës dhe disa të tjera gjatë zhvillimit të një spartakiade që bëhej në atë kohë. Njëra prej tyre ishte shumë interesante dhe në fotografi ishte fotozhenike. Unë e njihja këtë vajzë. Nga të gjitha këto, Viktori pëlqeu një nga vajzat e spartakiadës, pikërisht atë që i rekomandova dhe unë. “Kjo është shumë interesante, – më thotë. – Si e quajnë?” “Pranvera Hoxha, – i them unë. – Është vajza e Enver Hoxhës”. Viktori shtangu. “Bo, bo mo Ilia, – më thotë. – kjo është shumë interesante, por është bela ta marrim  në grupin e xhirimit. Filmi do bëhet në Korçë, kjo po është në moshën e adoleshencës, po na lidhet me ndonjë djalë andej dhe ec e të merresh me udhëheqjen pastaj”.

Dhe u anulua pjesëmarrja e saj në film?

Natyrisht që po. Madje Pranverën e takova pas disa ditësh dhe ajo më pyeti. “Çfarë u bë me filmin? Unë i mora leje babit dhe ai është dakord”. U zura ngushtë dhe ia ktheva: “Po kërkojmë akoma se nuk e kemi gjetur Almën”.

Por si u gjet Alma e vërtetë?

Në fakt Alma u gjet disa ditë më vonë, kur unë i propozova Viktor Gjikës një tjetër fotografi të një studenteje nga Lushjna. “Në rregull, – tha Viktori, – kjo do të jetë Alma”. Mirëpo unë nuk isha shumë i sigurt për këtë gjetje dhe sërish i sugjerova regjisorit të kërkonim një ‘Almë’ tjetër. “Ilia, për tre ditë nisemi në Korçë, do zbatojmë planin e punës, ndaj vajzës t’i pritet kostumi”, më tha Viktori. Mirëpo ndodhi që po atë natë, i shoqëruar nga bashkëshortja ime Aurika, shkuam në Teatrin e Operas, për të parë një koncert. Binte shi dhe tek streha e Pallatit të Kulturës shoh një vajzë me një portret shumë interesant, dhe menjëherë mendova se ajo ishte gjetja e duhur. “Shiko-shiko, – i them gruas time, – Ku se kemi kërkuar dhe ajo qenka këtu. Po kjo është Alma”. Dhe e thirra. Vajza jo më shumë se 15 vjeç erdhi pranë dhe na përshëndeti. “Si të quajnë?, e pyeta. “Yllka Mujo”, m’u përgjigj. Atëherë ndërhyri ime shoqe. “Po  kjo është nxënësja ime, e kam ngjitur vet në skenë të këndojë”.

Çfarë i propozuat Yllka Mujos?

I thashë që nëse mundej, të nesërmen të paraqitej në Kinostudio për një kinoprovë. Dhe ajo pranoi. Të nesërmen që në mëngjes shkova e takova Viktor Gjikën dhe i them me gojën plot: “Viktor, kam gjetur Almën”. Por Viktori ma ktheu: “Ç’thua mo Ilia, Almës i është qepur kostumi dhe pasnesër nisemi për të Korçë”. Mirëpo ndërkohë Yllka ishte shfaqur në fillim të rrugicës që të çonte për në atelie dhe unë e drejtova vështrimin e Viktorit për nga ajo. “Ç’është kjo picirruke”, tha regjisori që po e shihte nga larg. Por kur Alma u afrua ai ndryshoi mendim duke thënë: “More po qenka interesante kjo. Ilia bëji nja dy fotografi”. Pasi pa dhe fotografitë Viktori kërkoi menjëherë që vajzës t’i bëhej një kinoprovë. Edhe në këtë pikë Yllka ia doli për mrekulli. Ajo interpretoi më mirë se kushdo tjetër që kishte provuar për të njëjtin rol. Atëherë i dorëzuar pa kushte Viktor Gjika urdhëroi: “Yllkës t’i pritet kostumi i Almës dhe pasnesër ekipi do të niset për në Korçë se do fillojmë xhirimet e filmit”.

Dhe kështu u përfitua një Yll kinemaje?

Pa diskutim. Yllka më pas do të merrte shumë role të tjera si në filmat “Malet me blerim mbuluar”, “Zonja nga qyteti”, “Rrugicat që kërkonin diell”.“Taulanti kërkon një motër”. Por ajo do të shkëlqente fort dhe në skenën e teatrit me shumë e shumë role të tjera.

***

Matilda Makoçin e zbulova në oborrin e Politeknikumit

Vështrimi i saj ishte aq depërtues sa nuk e la fotografin të mendonte për diçka tjetër, ndoshta më të mirë se aq. Atij i kishin ngarkuar detyrën e vështirë për gjetjen e një personazhi rinor në filmin e ri që po përgatitej për t’i realizuar. Dhe ai nuk kishte përtuar të shkonte gjimnaz më gjimnaz për të realizuar fotografitë e atyre që i shëmbëllenin parafytyrimit të personazhit në letër. Ishte krejt e vështirë, sepse përveç shëmbëlltyrës do të duheshin edhe disa komponentë të tjerë, që nuk ishin aspak të favorshme për të përzgjedhurat e kryeqytetit. Duke folur për një aktore të talentuar si Matilda Makoçi, Ilia Terpini rrëfen: “Na duhej një aktore e re për rolin e Emas në filmin “Kërcënimi” një prodhim i vitit 1981 me regjisor Mark Topallaj. Pasi kisha parë plot vajza në gjimnazet e Tiranës, me rekomanduan të shkoja tek Politeknikumi, sepse dhe aty kishte një grup vajzash që binin në sy. Kur shkova në shkollën e rekomanduar ishte pushimi i madh dhe të gjithë nxënësit ishin jashtë. Matilda Makoçi më ra menjëherë në sy. Kishte një vështrim shumë interesant. I thashë se kush isha, cili ishte qëllimi dhe i propozova që të nesërmen të vinte në Kinostudio, për të bërë disa fotografi e një kinoprovë. Ajo pranoi dhe të nesërmen erdhi në ambientet e Kinostudios. Bëmë fotografi të mrekullueshme në disa vende. Matilda ishte shumë shprehëse. Por në fund regjisori nuk e zgjodhi për rolin e Emës. Ç’është e vërteta Matilda tregonte një karakter më të thellë, ndërsa regjisori mendonte se “vajza spiune” në film duhej të kishte një natyrë më të lehtë, pra një vajzë që manipulohej. Përveç kësaj ai mendonte se një aktore pa përvojë mund të mos e përballonte rolin. Kështu për filmin “Kërcënimi” ai përzgjodhi aktoren Rajmonda Bulku e cila ishte angazhuar edhe më parë në kinema. Ndërsa Matilda Makoçi, ishte një personazh, fotografitë e së cilës qarkulluan në duart e shumë regjisorëve, dhe po atë vit ajo u morr për rolin kryesor tek filmi “Si gjithë të tjerët”. Unë them se Matilda Makoçi padyshim ka qenë një nga aktoret më të mira që ka prodhuar Kinostudio”.

 

***

YLLKA MUJO

Ilia Tërpini më mori për dore e më hapi dritaren e kinemasë!

“Ilia Tërpini, është artisti i parë që më mori për dore e më hapi dritaren e kinemasë! Atëherë studioja për kanto në Liceun Artistik. Pas një njohje rastësore me të, edhe për shkak se bashkëshortja e tij Aurika ishte drejtuese artistike e korrit, ku unë këndoja, më propozoi të bëja një provë për të luajtur në film. Këtë propozim unë e pranova menjëherë. Ilia Terpini është një artist me cilësi të mrekullueshme, njerëzore dhe artistike, model i njeriut punëtor dhe i palodhur, me energji të rralla dhe me një optimizëm që e dallon dhe e zbukuron jetën e tij dhe të tjerëve që i qëndrojnë pranë. Gëzoj një respekt të veçantë për të edhe për faktin se në shoqërinë artistike të tij kam mësuar se çdo të thotë të jesh përherë i ri, me një dashuri të pakufishme për ta jetuar jetën bukur dhe me art. Pas filmit tim të parë, “I teti në bronz” me regji të Dhimitër Anagnostit, hera e dytë gjithçka do te ishte më e lehtë. Dhimitër Anagnosti më besoi rolin e Lilo Labes tek filmi “Malet me blerim mbuluar” kur isha 17- vjeçare. Nga ajo kohë unë do të mendoja për një rrugë ndryshe nga ajo e këngës”. 

Ilia Terpini dhe Leonard Veizi

Publikuar në SHEKULLI më 26.05.2013

PORTRET/ Ilia Terpini: Puna e palodhur me filmin. Si i zbulova yjet e kinemasë shqiptare

nga Leonard Veizi

Nuk e kam fare të vështirë të bëj portretin e një mjeshtri si Ilia Terpini, apo Lluit, siç e thërrasin miqtë e vjetër. Veç më duhen shumë faqe letre, një libër i tërë del mbase. Sepse dhe jeta e tij është shumë dinamike. Të paktën 15 vjet më parë me Ilian Terpinin kemi punuar bashkë në një televizion të quajtur “Alba”, unë gazetar, me një laps e bllok në xhep, ai operator me kamera në krah e një aparat fotografik të cilin nuk e hiqte asnjëherë nga gjoksi. Jemi miq të vjetër tashmë. Ia njohim huqet njëri-tjetrit.

Ai vazhdon të jetë një fotograf me emër. Në ish-Kinostudion “Shqipëria e Re”, gjithashtu e mbanin për një prej më të mirëve në objektiv. “E kam filluar me fotografi që në moshën 6 vjeç, kur më ra në dorë një aparat fotografik, relike e luftës italo–greke” - më thotë. Dhe pikërisht aparati fotografik u bë pjesë e jetës së tij, që nuk e ka tradhtuar kurrë. Njihet si realizuesi i disa ekspozitave me fotografi. Por ka regjistruar edhe 26 filma artistikë me metrazh të gjatë si dhe shumë dokumentarë, mbi 50 të tillë, duke thyer në këtë mënyrë rekordin e operatorëve të Kinostudios.

Me këtë ua merrje mendjen çupave kur ishe i ri, i them dhe lëviz gishtin tregues sikur bëj fotografi. “Thjesht çështje pune, - ma kthen Ilia duke qeshur. - Më duhej të bëja qindra foto për të gjetur një që t’i përshtatej rolit”. E kë ke gjetur ndonjë nga këto që ka bërë emër, e ngacmoj. “Janë disa, por unë mund të mburrem të paktën me tre prej tyre”. Cilat janë, e pyes. Por ai nuk ngutet, kërkon t’i zbulojë ngadalë.

Por ta marrim nga fillimi. Kthehemi ca në kohë. Ilia mbaroi fakultetin e Shkencave të Natyrës, dhe u emërua mësues në shkollën 8-vjeçare në Aranitas të Mallakastrës. Drejtor i saj më pas. Por një takim me Mandi Koçin, operatori veteran i Kinostudios, do të ndryshonte rrjedhën e jetës së tij. Ilia më thotë se ishte ky mjeshtër i filmit shqiptar, që kur u njoh me albumet e tij të fotografive, i sugjeroi studiot e kinemasë. Shans jo shaka. E kush nuk e ndërronte Aranitasin e Mallakastrës me Tiranën. Vërtet drejtor shkolle, por Kinostudio ishte ëndrra e kujtdo. Dhe kështu karriera fillon... asistent-operator në filmat “Debatik” e “Komisari i Dritës”, dhe si titullohet operator, vazhdoi me “Ballë për Ballë”, “Mësonjëtorja”. “Dimri i fundit”, “Kush vdes në këmbë”, “I teti në bronz”, “Gunat përmbi tela”, “Kapedani” etj. Punoi fort me regjisorët Dhimitër Anagnosti e Viktor Gjika, por nuk ia prishte askujt, tjetrit që kërkonte ta kishte në ekip.

Ky është Llui.

Më shpjegon se për rolin e ‘Mimoza llasticës’, regjisorja Xhanfize Keko i kërkoi ndihmë pasi e kishte filmin e parë. “Zhaklinën e pashë të dilte nga shkolla, tek kryqëzimi i Tiranës së Re, atje ku tani është monumenti i Uillsonit. Besoj ishte në klasën e parë. Me mbiemrin Dhimojani u prezantua.  Kishim kërkuar në gjithë Tiranën dhe nuk kishim ndeshur në një tip të tillë. Ishte fëmijë shumë interesant. Xhanfizeja e pëlqeu menjëherë. Zhaklina e dha pritshmëritë e saj në atë film dhe pas kësaj pati disa role të tjera”, rrëfen Ilia me një krenari të ligjshme. Po mirë, - vazhdoj ta ngacmoj unë, - Zhaklinën zbulove, jo Merlin Monronë. “Lëre Merlinin, - ma kthen Ilia, -  zbulimi i Yllka Mujos ishte një bum i vërtetë”. Qenke bërë si Marko Polo, - i them, - s’ke lënë gjë pa zbuluar. Ilia qesh. Nuk mërzitet kurrë ai.

Por ndalemi te Yllka Mujo, aktorja super e kinemasë dhe teatrit shqiptar. Është roli i Almës tek filmi “I teti në bronz” me regjisor të mirënjohurin Viktor Gjika dhe skenar të Dritëro Agollit, i cili nisi xhirimet në vitin 1969. Ilia Terpini më sqaron: “Grupi ynë i punës kishte 20 ditë që po punonte për zbërthimin e skenarit tekniko -regjisorial. Ishte marrë vendimi për të gjithë aktorët që do të interpretonin në film, që nga Sandër Prosi, në rolin e mjekut dhe Mevlan Shanaj, në rolin e Ibrahim Kovaçit, e deri te Vangjush Furxhi në rolin e Arifit. Por mungonte vetëm një, Alma. Fotografova të paktën 150 vajza nëpër shkollat e mesme të Tiranës por Alma nuk ishte aty”.

E kështu në një kërkim të pareshtur, të përhershëm, lodhës a terrorizues ndoshta, duhej gjetur gjithçka e munguar deri në atë çast, por gjithsesi e imagjinuar apo supozuar gati në një ekstrem të paperceptueshëm. Në fakt, ajo ishte diku atje, midis gjimnazistëve të shumtë që kërkonin të binin në sy pas bankave të shkollës, por ende nuk e shihte njeri. Blici i aparatit fotografik kishte shkrepur mbi portretet e shumë vajzave të kryeqytetit, por Alma as që identifikohej mes tyre. Kur shpresat kishin humbur, krejt papritur ajo doli në skenë, pak e druajtur gjithsesi, por krejt e magjishme njëherazi... Kjo ishte pak a shumë situata përpara fillimit të realizimit të filmit “I teti në bronz”, ku rastësia i dha kinemasë shqiptare një prej aktoreve më të mira të saj në vite. Operatori i mirënjohur, Ilia Terpini, më tregon se si e zbuloi talentin e 15-vjeçares, të cilës iu besua roli i Almës në filmin e Viktor Gjikës. Ai thotë se bashkë me Viktorin kishin rënë dakord të merrnin një studente nga Lushnja, që përafrohej me portretin e Almës personazh. “Por nuk isha fort i sigurt për këtë gjetje dhe sërish i sugjerova regjisorit të kërkonim një ‘Almë’ tjetër. Por Viktori ma ktheu: ‘Ilia, për tre ditë nisemi në Korçë, do zbatojmë planin e punës, ndaj vajzës t’i pritet kostumi’. Mirëpo ndodhi që po atë natë, i shoqëruar nga bashkëshortja ime Aurika, shkuam në Teatrin e Operas, për të parë një koncert. Binte shi dhe te streha e Pallatit të Kulturës shoh një vajzë me një portret shumë interesant. ‘Shiko-shiko, - i them gruas time. - Ku s’e kemi kërkuar dhe ajo qenka këtu. Po kjo është Alma’. Dhe e thirra. Vajza jo më shumë se 15 vjeç erdhi pranë dhe na përshëndeti. Ndërhyri ime shoqe. “Është nxënësja ime, e kam ngjitur vet në skenë të këndojë’. I thashë që nëse mundej, të nesërmen të paraqitej në Kinostudio për një kinoprovë. Dhe ajo pranoi. Të nesërmen që në mëngjes shkova e takova Viktor Gjikën dhe i them me gojën plot: ‘Viktor, kam gjetur Almën’. Por Viktori ma ktheu: “Ç’thua Ilia, s’kemi kohë për shaka”. Ndërkohë Yllka ishte shfaqur në fillim të rrugicës që të çonte për në atelie dhe unë e drejtova vështrimin e Viktorit për nga ajo. “Qenka interesante. Ilia shpejt bëji nja dy fotografi’. Pasi pa dhe fotografitë, Viktori kërkoi menjëherë që vajzës t’i bëhej një kinoprovë. Edhe në këtë pikë Yllka ia doli për mrekulli. Ajo interpretoi më mirë se kushdo tjetër që kishte provuar për të njëjtin rol. Atëherë i dorëzuar pa kushte, Viktor Gjika urdhëroi: “Yllka Mujos t’i pritet kostumi i Almës. Pasnesër ekipi të niset për në Korçë. Do fillojmë xhirimet”.

Zhaklina Dhimojanin, Yllka Mujon, - i them, - goxha aktore janë, personazhe interesantë kanë interpretuar.

Por Ilia nuk mbaron me kaq. “Matilda Makoçin e zbulova në oborrin e Politeknikumit”, - më thotë. Epo tani ia kalove edhe Kolombit, - ia pat me humor.  “Lëre Kolombin, - ma kthen Ilia entuziast për atë që do të tregojë. -  Na duhej një aktore e re për rolin e Emës në filmin ‘Kërcënimi’, një prodhim i vitit 1981 me regjisor Mark Topallaj. Pasi kisha parë plot vajza në gjimnazet e Tiranës, më rekomanduan të shkoja te Politeknikumi, sepse dhe aty kishte një grup vajzash që binin në sy. Kur shkova në shkollë ishte pushimi i madh dhe të gjithë nxënësit ishin jashtë. Matilda Makoçi më ra menjëherë në sy. Kishte një vështrim shumë interesant”. Dhe ka të drejtë Llui. Vështrimi i saj ishte aq depërtues sa nuk e la fotografin të mendonte për diçka tjetër, ndoshta më të mirë se aq. “I thashë se kush isha, cili ishte qëllimi im dhe i propozova që të nesërmen të vinte në Kinostudio, për të bërë disa fotografi e një kinoprovë. Ajo pranoi dhe të nesërmen erdhi në ambientet e Kinostudios. Bëmë fotografi të mrekullueshme në disa vende. Matilda ishte shumë shprehëse. Por në fund regjisori nuk e zgjodhi për rolin e Emës. Ç’është e vërteta Matilda tregonte një karakter më të thellë, ndërsa regjisori mendonte se “vajza spiune” në film duhej të kishte një natyrë më të lehtë, pra një vajzë që manipulohej. Megjithatë Matilda Makoçi, ishte një personazh, fotografitë e së cilës qarkulluan në duart e shumë regjisorëve, dhe po atë vit ajo u mor për rolin kryesor te filmi “Si gjithë të tjerët”. Unë them se Matilda Makoçi padyshim ka qenë një nga aktoret më të mira që ka prodhuar Kinostudio”, më rrëfen Ilia Terpini.

Llui është i veçantë në llojin e tij. Në televizion nuk përtonte të jepte eksperiencën e vyer. E urrente të punonte me kamera statike për biseda studioje. “Ikim bëjmë një kronikë në mal të Dajtit, vetëm brenda të mos rrimë”, më thoshte ato kohë kur ishim partnerë e bënin kronika lajmesh pa fund.

Ai vazhdon të jetë i dashuruar thellësisht me kameran edhe pse vitet që mban mbi supe duket sikur nuk ia lejojnë të jetë po aq pasionant sa dhe kohë parë. Por ai nuk ka ndryshuar aspak. Optimist i pandreqshëm dhe i motivuar për gjithçka në jetë. Çdo ditë gdhihet me të njëjtin mendim në kokë, qëndron gjatë gjithë ditës nën shoqërinë e saj, dhe natën shtratin do ta ndanin bashkë po të kishte mundësi. Por ndërhyn bashkëshortja: Mjaft me të, - i thotë. - Mirë ditën, por dhe natën... E megjithatë ai nuk e braktis. Ajo fle në dhomë, bashkë me ta dhe të nesërmen rituali është i njëjtë, madje më pasionant. Ai e ndjen atë, në gjithçka që lëviz, në gjithçka që fut në kujtesë, në gjithçka mbartin mbi vete, ai dhe ajo së bashku. Lëvizin bashkë si një trup dhe kur shkëputen, e ndjen se nuk bën dot pa të. E dashuron...

Por Ilia nuk ka punuar vetëm me njerëzit e artit. Disa qindra metra film të regjistruar nën syrin e tij të vëmendshëm, i takojnë vetëm figurave kryesore të politikës shqiptare. Në këtë mori karakteresh, ai ka regjistruar që nga Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Ramiz Alia e deri tek Sali Berisha, Fatos Nano e Leka Zogu. “Kinostudio duhet të ishte kudo, - më thotë, - prandaj kam xhiruar Hrushovin, Çu En Lain, Princin Sianuk, Toni Blerin, Manolis Glezosin, Moris Torezin, Shtrausin, Papa Vojtilën e Nënë Terezën”. Këta të demokracisë i njoh se kemi punuar bashkë, por më trego ndonjë detaj nga udhëheqësit e diktaturës. “Në të vërtetë, marrëdhëniet e mia me Enver Hoxhën ishin shumë të mira, ndonjëherë dhe miqësore. Por kujtoj se kryeministri i atëhershëm, Mehmet Shehu, nuk kishte ndonjë simpati të veçantë për operatorët. Ai ishte e kundërta e Enverit në raport me punën e kineastëve”. Kam dëgjuar se Enveri kishte të dhëna prej artisti, e ngacmoj. “Enver Hoxha ishte mjeshtër i shfaqjeve përpara kamerave, - më rrëfen Ilia. - Ai e kuptonte se kur operatori ishte gati për ta filmuar dhe gjithnjë pozonte shkëlqyeshëm, i qeshur dhe energjik. Nuk e harroj një rast kur Enver Hoxhën e ktheva nga rruga”. Nga rruga e komunizmit, - e ndërpres unë i habitur me kast. Ilia qesh. “Atë rrugë e kishte marrë ai, - më thotë, - se ktheja dot unë”. Më pas, Ilia kujton se gjatë një vizite në uzinën “Traktori”, Enver Hoxha takon një punëtor me titullin “Hero i Punës Socialiste”.  E papritura ndodhi. Operatori ishte ngjitur në një pikë të lartë për të filmuar një plan të përgjithshëm. Epo të gjitha nuk bëhen dot. I gjendur përballë një fakti kokëfortë, Ilia Terpini me kamera në sup i afrohet Enver Hoxhës për t’i thënë: “Shoku Enver, nuk ju filmova dot kur u takuat me “Heroin e Punës”. Operatori thotë se Enver Hoxha nuk e bëri aspak të gjatë, por me një kthesë mjeshtërore, kthehet pak hapa mbrapa dhe e pyet Heroin për “diçka”. Këndi i duhur, fokus, ndriçim... dhe plani realizohet.

Mirë me Enverin, por ti ke punuar dhe me Leka Zogun, - i them. - I ke marrë të gjitha teserat e partive, më duket. “Asnjë,  - më thotë me bindje. - Kam vetëm teserën e profesionistit. Unë bëj detyrën atje ku më thërrasin. Imazhet i shërbejnë arkivës. Unë për këtë punoj”.

Ky është Ilia, apo Llui siç e njohin miqtë e vjetër të Kinostudios. Për punën e palodhur të tij është titulluar “Artist i merituar”. Mban “Medaljen e punës”, “Çmimin e Republikës’, “Medalione në 6 festivale të filmit”, “Çmim kombëtar për fotografinë artistike” por dhe Urdhrin “Mjeshtër i madh”.

Postuar në ResPublica më 04 Tetor, 2014 02:22

PORTRET/ Justina Aliaj, Bernarda e fortë e skenës shqiptare

Justina Aliaj

nga Leonard Veizi

Bernarda Alba, një grua e sertë dhe e pakompromis, do ta ringjiste në skenë më të fortë se kurrë. Ato të dyja u bënë bashkë, pazgjidhshmërisht, të paktën për 90 minuta mbingarkesë. Dukej sikur, në një fill të padukshëm e krejt të paimagjinueshme që tentonte të zgjatej në kohë e hapësirë, Lorka në Madrid e kishte shkruar enkas për aktoren shqiptare dramën e tij të jashtëzakonshme “Shtëpia e Bernarda Albës”. Regjisori Gëzim Kame i besoi rolin kryesor pa pasur në mend asnjë të dytë: “Ti dhe askush tjetër.” Pesë vajzat e tjera të “saj” me më të voglën, Adelën, që interpretoheshin nga Elvira Diamanti, Rajmonda Bulku, Flutura Godo, Zamira Kita e Gjenovefa Rredhi, mbronin diplomën. Ndërsa ajo do ta mbyllte aktin e fundit të të njëjtës skenë me fjalët drithëruese: “Vajza e Bernarda Albës, vdiq e ndershme.” Pas kësaj, në një eufori të përgjithshme, të gjithë ata që e njihnin por dhe të tjerët që s’kishin dëgjuar kurrë për Justina Aliajn, do ta duartrokisnin fort...

Kjo ka qenë hyrja e një interviste botuar në gazetën “Shekulli”, në mesin e dhjetorit 2012. Që nga dita e botimit të saj, që vendosi dhe marrëdhëniet tona miqësore, Justina Aliaj, kjo grua elegante e plot sharm, më telefonon për të më ftuar të jem i pranishëm, në mënyrë korrekte e lineare, sa herë që ka një eveniment kulturor, ajo vetë apo dhe vajza e saj Flonja Kodheli. A ja kam prishur ndonjëherë e të mungoj në këto evenimente? Absolutisht jo. E para nuk gjej dot justifikim, e dyta dhe më e rëndësishmja është se kam kënaqësinë ta shoh gjithmonë në skenë, në mos me Bernardën e paarritshme, të paktën me zonjën Pernelë tek “Tartufi”, një rol i vogël por gjithsesi shumë dinamik, që ajo e luajti së fundmi në skenën e Teatrit Kombëtar.

E bëra këtë hyrje të dytë sepse prej kohësh më mundonte ideja se më duhet të bëja një portret të saj, jo me laps e letër, as me penel e bojëra vaji, por thjesht me fjalë dhe për më tepër i mbështetur në gjithë dëshminë që ajo vet ma pat dhënë në një intervistë të pazakontë e mbresëlënëse të sajën.

Justina Aliajt i kërkova një intervistë në vigjilje të festivalin 51 të këngës në Radiotelevizion. Ajo më tha se më priste atje ku qo qëndronte të bënte provën e radhës në skenë si një prej të zgjedhurave që do të përshëndeste. E gjeta në platenë me poltrona portokalli të Pallatit të Kongreseve. Epo... kongrese nuk bëhen më aty, por emri i ka mbetur i njëjtë që prej ditës së inaugurimit të tij edhe pse një artist si Ardit Gjebreja e ka pagëzuar “Pallati i Koncerteve”. Kishin kaluar plot 40 vite prej kohës kur ajo do të këndonte “Në ekranin e televizorit”, një kompozim i Agron Xhungës. Fill pas kësaj do të vinte dënimi. Një kalvar i gjatë problemesh, të cilat siç më tha vetë ajo: “Të binte rrufeja në Vermosh a Konispol, do të togëzohej tek Festivali 11”. Dhe të mendosh që humbja vinte pas fitoresh, sigurisht, ku duhet thënë se për shkak të talentit ajo, në një rast unik e të paparë ishte pranuar pa konkurs në degën e Dramës të Institutit të Lartë të Arteve.

Kështu e ka jeta. Thjesht duhet ta përballosh. Ndaj në këto raste shpejt e shpejt të kujtohet sentenca: “I ra gurit dhe... i ra njeriut... e mbajti...” Ajo padyshim bëri të njëjtën gjë.

Që prej Festivalit 11, që daton me fundvitin 1972, askush nuk do ta shihte më në skenë. Në autobusët “Viberti” të linjës Kinostudio-Kombinat, po. Çdo mëngjes madje, tek shtypej mes njerëzve të klasës punëtore, për të arritur në kohën e duhur tek reparti ku prodhoheshin mjete mësimore. Kjo ishte puna e saj e re, pasi Teatri e cilësoi “të padëshirueshme”. Ajo që u paraqit gjithë sharm në skenën e festivalit aq shumë të përfolur, nuk duhej të ishte më vetvetja. Me pak të kuq buzësh duhej të lyhej që të mos binte në sy dhe krem në fytyrë gjithashtu duhej të kishte më pak. E sa për modën e veshjes, padyshim; bluzë najloni e pantallona nga teritali i kombinatit “Mao Ce Dun”. Ditët e arta kur shijohej muzikë prej Bitëllsatve apo Rollingstonsave, teksa shihje një katalog mode duke qëndruar në permanent, kishin marrë fund. Në Radio e Televizionin e Tiranës, shiritat me zërin e saj ishin asgjësuar. Vendi në arkivin e mbetur bosh e kishte zënë me shpejtësi filmat skematik të studios së Pekinit. Ndërsa lart në Byro nuk kishte më qetësi. Stuhia me artin ishte sa për të hapur oreksin.

Tanimë ajo periudhë ka mbetur e largët gjithsesi. Kohët kanë ndryshuar skajshmërisht. Megjithatë në kujtim të një “brezi të humbur” Justina kërkoi t’i bënte homazh jo vetëm një kënge por krejt Festivalit, që solli jo pak andralla në jetën e saj të mëpastajme.

E ndërsa e pyes së çfarë ndodhi pas Festivalit me dy njësha ajo më thotë thjeshtë e pa asnjë mllef: Kënduam bukur dhe u dënuam. “Ne ishim krejt të sinqertë, madje duke ndjerë një lloj krenarie që ishim pjesë e zhvillimit të artit bashkëkohor në Shqipëri. Por ramë në pabesi”, më thotë. Natyrisht, nuk ishin pjesë e komplotit për rrëzimin e Komitetit Qendror. Ma trego pabesinë, këmbëngul unë. Ajo merr frymë thellë “Në mbledhjet ku isha e pranishme fillimisht gjykohej Todi Lubonja që ishte dhe drejtori i Radio-Televizionit Shqiptar. Më pas fuqishëm filloi gjykimin në pjesëza të vogla dhe aty e kuptova se edhe mua po më vinte radha. Skenari i të dënuarve u vu në zbatim në mënyrën më perfekte, d.m.th. në mënyrën më shkatërrimtare. Ndjeja se u bëra fajtore e pafaj. Çdo rrufe binte mbi atë festival. Të ngjethej mishi të pohoje me gojën tënde: “Po unë isha pjesëtare e Festivalit 11”.

Kishin kaluar 40 vjet sigurisht, sado të ishin ftohur gjakrat diçka nuk ecte natyrisht. Është një rrëfim i copëzuar, plot paranteza me sjellje e risjellje në mend të gjithçkaje të ndodhur. Justina e mban mend mirë kur i thanë se nuk e kishte vendin më në Televizion, duhej të kthehej në Shkodër. Në dosjen e saj ishte shënuar: “Për në Dukagjin”, thjesht ose për të dhënë mësim në ndonjë shkollë, ose për të punuar në ndonjë vatër kulture. Talenti i saj nuk kishte më vlerë. Skenat e mëdha ishin përmbytur..., jo nga uji, nga propaganda. Por ia bënë të ditur gjithashtu se duhet ta harronte muzikën e lehtë. Edhe kjo ishte akoma më e rëndë.

Justina më thotë se gjithsesi plani për ‘internimin’ në Dukagjin nuk u zbatua. “Bilal Paruca, që ishte kryetar i Komitetit Ekzekutiv në Shkodër ndërhyri për mua duke qenë se ai vetë më kishte dhënë bursën për në Liceun Artistik dhe Institutin e Lartë të Arteve. Kështu që mbeta në Shkodër në teatrin “Migjeni”. Qëndrova atje 4-5 vite jo më shumë. Kur u martova erdha sërish në Tiranë. Por nuk kishte punë për profilin tim në kryeqytet. Atëherë për 8 vite me radhë punova tek ndërmarrja e Mjeteve Mësimore”.

Ironia e fatit. Edi Luarasi, prezantuese gjithashtu në të njëjtin festival, do të punonte në rrobaqepësinë ushtarake. Punë e ndershme,sigurisht,  por jo për të talentuarit. Ata kishin tjetër mision.

Biseda jonë me zë të ulët u ndërpre. Drejt nesh vinte Sherif Mejdani. Ai gjithashtu ishte pjesë e përshëndetjes në festivalin 51. Ai gjithashtu ‘e hëngri mirë’ nga Festivali 11. Takohen në Justinën pas shumë vitesh. “Nuk më besohet që po të shoh”, thotë Sherif Merdani si kishte ngjitur krejt sport shkallët e platesë. Një përqafim miqësor e i përmallshëm. “Doja të të takoja në skenë, por ti ma dogje këtë etapë që kisha parashikuar”, ia kthen Justina. Dukej si një çast gati solemn edhe pse në platenë e zbrazët dëshmitar i vetëm isha unë, një gazetar i ndodhur në krah të Justina Aliajt, me kërkesën e zakonshme për të bërë një intervistë me të. Fonia ishte e lartë sa më s’bëhej. Provat vazhdonin. Festivali qe në prag, nuk bëhej më shaka. Megjithatë vështirë të shkëmbeje dy fjalë në një ambient të tillë. Por krijoheshin dhe pauza gjithsesi. Sherif Merdani kishte mbërritur për të bërë interpretimin e parë, pa prova studioje, drejt e te Pallati i Kongreseve. Ata vazhdonin të kujtonin detajet e 40 viteve më parë. Festivali i kishte mbledhur sërish. “Të mbahet mend kur thosha ndonjë batutë me spec për regjimin, ti ma ktheje: “Po mbylle gojën o t’u mbylltë!”, kujton Justina. Shkodrane vërtet, por korçaren e shkriu vetëm me një batutë. Sherifi qeshi dhe tundi kokën. Kjo do të ishte një frazë tepër domethënëse për këngëtaren e re në ato vite kur njerëzit e Sigurimit i mbanin veshët përpjetë. Nëse gjendej dikush ta denonconte, Gaz-i i Degës e çonte me shpejtësi drejt e në bodrumet e Ministrisë së Brendshme. “Janë 40 vjet në mes”, thotë Merdani i mallëngjyer. Karrierë e ndërprerë, burg e punë e detyruar. Duken si të harruara në kohë, por në fakt asgjë nuk harrohet.

Në çast Shpëtim Saraçi, udhëheqës artistik i festivalit thirri Merdanin në skenë. “Kam 40 vjet që nuk e kam dëgjuar të këndojë live”, më drejtohet Justina, meqenëse për rastësinë time ndodhej në një situatë të tillë që dhe po ta kërkoja, nuk kisha për ta gjetur dot. Sherifi mori mikrofonin në dorë e u përqendrua tek partiturat e tekstit, nuk kishte shumë probleme me zërin a muzikën. Mbaroi shpejt, vetëm dy prova dhe Alfred Kaçinari i dha shenjën “Ok”. Erdhi radha e Justinës. Ajo ndihej e qetë, kishte kaluar në provat e studios dhe ishte e gatshme të përballej me çfarëdo vështirësie skenike. Dy prova të shpejta dhe për të. Nuk e mundoi orkestrën dhe as dirigjentin. I njëjti zë, me një performancë shpërthyese skenike. Me sa duket 40 vite nuk ishin dhe aq shumë. Jetmir Barbullushi mbeti i kënaqur. Duket se suksesin e përbashkët e kishte futur në “xhep”.

Dalim. Përballë te “Qemal Stafa” është kafja më e afërt. Biseda vazhdon. Krejt padashur kemi kaluar në një kapitull tjetër. Mesi i viteve ’80 do të ishte më i mirë për të. Me një përpjekje të dhimbshme për të mbijetuar, ajo arriti t’ia dalë në krye. Në fillim një rol episodik, e më pas një karakter më të plotë në kinema. Në vitin 1985 do të shpërfaqte një rol kryesor dramatik. Pas kësaj, jeta do të ishte më afër realitetit të supozuar.

Fillimi i saj i ri do të niste me emërimin në Teatrin e Kukullave. Mbahet mend dhe aty, prej zërit karakteristik padyshim, sepse me maskën e bufit në kokë askush nuk do ta njihte tek “Ditëlindja e Bardhoshes”. Herë pas here i jepnin role të vogla në film. Nuk ishte e lehtë të çaje në Kinostudio. Dosja me biografinë mbahej në sirtar. Kujtohet me rolin e ‘kapos’ tek “Rrethi i Kujtesës”, tek “Vdekja e burrit” pati një rol më të madh. Dhe kështu fillon e zgjerohet galeria e personazheve.

Në vitin 1990 iu kthye sërish këngës. Këtë herë në Estradën e Tiranës ku Sulejman Dibra i krijonte mundësi herë pas here. Po shkrihej situata e ngrirë. Kënga që duhej të harronte, nuk ishte harruar. Ndërkohë iu rikthye skenës së festivalit me “Këngën e nënës”, një kompozim i Shpëtim Kushtës me tekst të Xhevahir Spahiut. Një pjesë e repertorit të saj kujtohet mirë nga të pasionuarit e muzikës ku spikasin titujt: “Mall për vendlindjen”, “Stacion i dashur”, “Në mbrëmjen e vallëzimit”, “Unaza”, “Unë dhe shokët e mi”. Por vetëm kaq pasi në vitin 1991 do të largohej nga Shqipëria.

Sërish na duhet të marrim pak frymë para se të ndërrojmë kapitullin. Pak nga pak portreti i saj po merr formë...

Justina flet me krenari të ligjshme kur bie fjala për familjen. Më thotë se të gjithë, bashkëshorti e dy fëmijët u vendosën në Bruksel, Belgjikë. “Vajza ime Flonja Kodheli studioi për piano, djali Rubini për violonçel. Pas një viti djali shkon në Munih për të marrë pjesë në konkursin që zhvillonte konservatori ‘Riçard Shtraus’. I fitoi falas studimet. Por pas një viti shkojmë të dy bashkë në Nju Jork ku Rubini konkurroi në ‘Julliard School’ një shkollë unike në nivel botëror. Ai është dhe studenti i parë shqiptar që studion në këtë shkollë, ku dhe u diplomua. Tashmë ka një kuartet të vetin, me katër violonçela dhe një bateri, me të cilët luan muzike xhaz në Amerikë. Ndërkohë edhe kompozon. Jam shumë krenare për të. Ndërsa vajza që studionte në Bruksel për piano, pa dëshirën time, konkurroi në një shkollë për aktore në Paris, ku dhe u diplomua në akademinë prestigjioze ‘Florent’.

Aty u binda plotësisht pse Justina ndihej aq krenare për familjen.

Unë vazhdoj me pyetjet e mia: Si do të vazhdonte jeta juaj artistike jashtë Shqipërisë? Dhe Justina përgjigjet: “Sapo ika kam dashur të ingranohem me jetën time autoriale, kam luajtur në anglisht tek një tragjedi të Euripidit “Gratë trojane”, pranë teatrit “Off-Off Brodvvay” në Nju Jork. Janë nga ato teatrot e pafund, me salla të vogla, me audiencë jo shumë të madhe, ku gjithçka është e lyer me ngjyrë të zezë, madje edhe skena. Doja të shtoja se është shumë komode për një aktor të interpretojë përpara një publiku në distancë kaq të afërt. Mua m’u dha kjo mundësi”.

Po si këngëtare do ta gjenit veten diku? Edhe për këtë pyetje Justina dha një përgjigje mjaft interesante. Ose m’u duk mua të paktën, sepse në fakt ishte befasuese. “Po në këtë periudhë fillova të kërkoj rrugën e skenave për këngën. Kam kënduar në 8 gjuhë. Kam bërë disa recitale me instrumentistë të ndryshëm”. Në 8 gjuhë, e ndërpres unë i habitur. “Po po, madje dhe në kinezçe”, më sqaron ajo. Po ëndrra juaj në sirtar që u realizua në skenat e vendeve të huaja? “Doja të luaja rolin e një burri, - vazhdon Justina. - Një rol të tillë e luajta në Nju Jork, në teatrin e famshëm “Mama mia”, shfaqje e cila titullohej “Nobodysees”. Luajta rolin e Homerit, në dy gjuhë anglisht dhe frëngjisht. Ishte një vepër mjaft domethënëse, ku me pak fjalë aspironte se si Homeri do t’i shihte në ditët e sotme, të vëna në skenë veprat e tij “Odisenë” dhe “Iliadën”.

E kuptoj që jam drejt fundit. Unë e kompozoj portretin ashtu siç e dëshiroj. Ndonjëherë më duhen fare pak pyetje. Ndonjëherë shumë më tepër. Portreti mbetet aty. Dikush tjetër mund ta rikompozojë sipas një mënyre tjetër. Kjo punë s’ka fund asnjëherë. E pyes: Çfarë ju ka mbetur pa u realizuar? “Ëndrra më e bukur do të mbetet një ëndërr e cila vazhdon. Dua të bëj në Shqipëri një recital me fëmijët e mi, siç e kam bërë në Nju Jork. Por kam dhe një ëndërr tjetër në sirtar: ëndërroj të interpretojmë të dyja me vajzën, në të njëjtën skenë, në të njëjtën dramë... Është bukur ta kesh vajzën edhe kolege”.

Më thuaj një peng? Pa dyshim gjithkush duhet ta ketë një peng besoj unë ndaj nuk ndalem ta ngacmoj për herë të dytë. A keni një të tillë? “Po, e kam një peng, - çlirohet Justina. -  Do të dëshiroja që unë me fëmijët e mi të hipi në një skenë të projektuar prej bashkëshortit tim, Pjerin Kodheli, i cili ka qenë mjeshtër dekori në ish-Kinostudion “Shqipëria e Re”.

E bukur, mendova, e gjithë familja në skenë. Kjo po, është një ëndërr... e realizueshme padyshim. 

Justina Aliaj dhe Leonard Veizi

Ngrihemi. E quajmë të mbyllur intervistën. I them që të nesërmen në mëngjes të blejë një “Shekulli”. Edicioni qendror i gazetës do të kishte foton e saj. Justina qesh miqësisht. Dalim nga kafeja dhe nga pas lemë stadiumin. Mendoni që në Perëndim e gjetët atë që nuk e kishit në Shqipëri? Kjo ishte pyetja e fundit. Po e fundit fare. Nuk kisha ndër mend të vazhdoja akoma. Dy faqet e gazetës i kisha të tejmbushura. Madje më duhej të shkurtoja ca fragmente.“E them me plot gojën..., - më thotë Justina - ...se kurrë nuk arrita të jem e kënaqur me jetën artistike atje larg, ashtu siç e ëndërroja. Por gjithsesi, më e madhja ishte përmbushur sigurisht. E mbi të gjitha fëmijët e mi nuk i pyeti askush, e nuk i ndaluan të studiojnë në shkollat më të famshme në botë, pse nëna e tyre ishte e dënuar. Përkundrazi”.

Postuar në ResPublica - 30 Maj, 2015 10:29