Loja matematikore që u kthye në tmerrin e shifrave

Nga Leonard Veizi

 

Ndodh që një lojë matematikore të të vërë vërtet në lojë.

Tek shfletoja në bibliotekë, mes disa vëllimesh të vjetra, dora më zuri edhe një libër që në rininë time të hershme e kisha shumë për zemër. Ishte një libër me ushtrime matematikore, aspak si një libër trigonometrie, algjebre apo gjeometrie ku Iksi në Katror, Sinusi e Kosinus Alfa... të bënte me dhimbje koke. Sepse po të ishte i tillë nuk do të ishte në preferencën time. Por si libër me ushtrime matematikore, në formë loje, ishte fort argëtues. Më kujtohet që një prej ushtrimeve të tij më vuri aq shumë në lojë sa u rreka të bëja një zgjidhje manuale të tij duke prishur një fletore me katrore, por që gjithsesi nuk i vajta deri në fund... e me sa më kujtohet e lash në mes pasi kisha përpunuar më shumë se gjysmën e të dhënave.

Autori i këtij libri dhe i vetë problemave ishte një shkrimtar shkencor rus, autor i një serie librash me probleme argëtuese e që quhej  Jakov Isidoroviç Perelman. Libri, një prodhim i shtëpisë botuese Naim Frashëri shtypur në vitin 1962, kishte ardhur në shqip nga përkthimi mjeshtëror i Kristian Bukuroshit.

Thuhet se loja e shahut erdhi në Evropë nga Lindja. Por nuk ka të dhëna më shumë se kaq. Për konspiracionistët loja e shahut nuk është një prodhim njerëzor por i ardhur nga një civilizim shumë më i përparuar. Ndërkohë Perelman shkruan se kjo lojë është shpikur në Indi dhe se krijuesi i saj e kishte emrin Seta. Dhe për këtë tregon një histori dhe ngre një problem:

Kur u njoh me lojën e shahut mbreti indian u habit nga lëvizjet e shumëllojshme dhe kërkoi të takonte shpikësin sepse kishte ndër mend ta shpërblente personalisht. Seta shkoi në pallatin mbretërore dhe në dilemë e sipër për sa i tha mbreti ai bëri këtë kërkesë: donte një kokërr gruri për kutinë e parë të shahut, dy për kutinë e dytë, katër për të tretën, tetë për të katërtën dhe kështu me radhë në një dyfishim deri sa të arrinte në kutinë 64. Mirëpo mbreti u ndie i fyer dhe në inat e sipër i tha shkencëtarit:  Do t’i marrësh ato çfarë kërkove për 64 katrorët. Shërbëtoret e mij do të të japin një thesin me grurë. Mirëpo Seta qeshi, doli nga salla dhe vajti e priti tek porta që t’i kthenin përgjigje. Më pas mbreti u kujtua për shpikësin dhe kërkoi të dinte nëse ia dha sasia e gruri që kërkoi. Por oborrtarët i raportuan se mamematicienët e oborrit po vazhdonin të llogarisin me shumë seriozitet numrin e kokrrave grurit

Mbreti u inatos përsëri dhe urdhëroi se Setës t’i jepej edhe kokrra e fundit e grurit.  

Në mëngjes herët, mbretin e lajmëruar se kërkonte të fliste me të më i vjetri nga matematicienët. Ai i tha mbretit se sipas llogarisë numri ishte shumë i madh. “Sado i madh le të jetë, hambarët e mi nuk do varfërohen”. Mirëpo matematikani plak i tha sërish: Që të plotësohet dëshira e Setës, duheshin mbjellë, jo vetëm tokat, por dhe malet, madje dhe detet e oqeanet.

Sepse shifra e kokrrave të grurit ishte: 18.446.744.037.709.551.615

“Tetëmbëdhjetë kuintilion, katërqind e dyzet e gjashtë kvadrilion, shtatëqind e dyzet e katër trilion, tridhjetë e shtatë bilion, shtatëqind e nëntë milion, pesëqind e pesëdhjetë e njëmijë e gjashtëqind e pesëmbëdhjetë kokrra”

Cili është më pas arsyetimi i autorit të librit, Jakov Isidoroviç Perelman. 

Në qoftë se doni të përfytyroni se sa i madh është ky numër le të llogarisim se çfarë dimensione do të kishte hambari që të nxinte këtë sasi gruri. Dihet se afërsisht një metër kub grurë përmban rreth 15 milion kokrra. Pra dhurata e shpikësit të shahut do të zinte afërsisht një volum 12.000.000.000.000 metra ose 12000; kilometra. Ne qoftë se hambari do te kishte lartësi 4 metra dhe gjerësi 10 metra ai duhej të ishte i gjatë rreth 300.000.000 km, pra dy herë më larg se distanca nga Toka në Diell.

Kuptohet lehtë se mbreti indian nuk mund ta jepte dot një shpërblim të tillë edhe pse kishte dhënë fjalën e burrit. Dhe pse në fillim i kishte thënë Setës se kishte kërkuar një shpërblim qesharak madje se lutja e tij për t’i dhënë për çdo katror dy herë më shumë kokrra gruri se i mëparshmi, nuk ishte e denjë për bujarinë e tij.

Ja, kjo ishte e gjithë loja matematikore që Perelman na i sugjeron përmes librit të tij: “Matematika e gjallë”