“Kalimi i Uashingtonit në Delaware”, tabloja monumentale e Muzeut Metropolitan në Nju Jork

 

Nga Leonard Veizi
 
Nëse dikush e ka provuar ndonjëherë atë ndjesi të papërshkrueshme, atë çast kur ndalon para një vepre arti dhe harron kohën, hapësirën, dhe madje edhe vetveten, atëherë e kupton se për çfarë flitet... 

...Në sallën gjigante të Muzeut Metropolitan të Nju Jorkut, mes një heshtjeje thuajse të shenjtë, drita e zbehtë thekson hijet e një kryevepre, e cila të përpin me gjithë stuhinë, akullin dhe frymën e saj heroike. Është tabloja monumentale “Washington Crossing the Delaware”, vepra e Emanuel Leutze-s, e cila qëndron për më shumë se një shekull, jo thjesht si një pikturë, por si një frymë, një ikonë e gjallë e mitit themelues të Shteteve të Bashkuara. Ky nuk është thjesht një imazh, por një histori e pikturuar, një legjendë e skalitur në telajo që vazhdon të flasë me zemrat e atyre që e shohin.
 
Një çast që ndryshoi historinë
Tabloja sjell në telajo një nga episodet më dramatike të Luftës për Pavarësi: natën e Krishtlindjes, më 25 dhjetor 1776, kur gjenerali George Washington vendosi të kalonte lumin Delaware me trupat e tij. Ishte një manovër e rrezikshme, mes acarit dhe stuhisë, për të befasuar trupat gjermane hesiane në Trenton, New Jersey. Ky sulm i papritur rezultoi fitimtar, duke i dhënë moral dhe shpresë një ushtrie të lodhur dhe një populli të dyshimtë mbi fatin e kauzës së tyre.
 
Heroi mbi barkë
Në qendër të tablosë, Washington qëndron drejt mbi një barkë të vogël, i veshur me uniformë blu dhe mantel të kuq, duke sfiduar erën dhe dallgët. Përreth tij, radhë njerëzish shtyjnë dhe rremojnë mes akullit të ngrirë. Çdo figurë në barkë është simbolike: një afro-amerikan, një burrë me origjinë indigjene, fermerë, ushtarë të thjeshtë – të gjithë së bashku, si një mozaik i kolonive që do të formonin shtetin e ri.
Ndriçimi i pikturës, që çan terrin e natës dhe shpërthen në agim, është metaforë e shpresës dhe e lindjes së një kombi.
 
Një mit më shumë se një dokument
Edhe pse madhështore, tabloja nuk është e saktë në hollësi historike. Barkat e përdorura atë natë ishin shumë më të mëdha, akulli në lumë nuk ishte i shpërndarë siç e ka vizatuar piktori, ndërsa flamuri i përdorur – ai me yje e shirita – ende nuk ekzistonte në atë formë në vitin 1776. Megjithatë, këto pasaktësi janë të qëllimshme: Leutze nuk synonte të bënte një kronikë, por një alegori heroike, një epikë vizuale që të ngjallte frymëzim.
 
Një pikturë evropiane për një ëndërr amerikane
Emanuel Leutze (1816–1868), me origjinë gjermane, por i lidhur ngushtë me Amerikën, e pikturoi këtë vepër në Düsseldorf, Gjermani, në vitin 1851. Në atë kohë, pas dështimit të revolucioneve liberale të vitit 1848, Leutze shpresonte që tabloja e tij të frymëzonte idealet e demokracisë, jo vetëm në Amerikë, por edhe në Evropë.
Një version i parë i tablosë u dogj gjatë bombardimeve të Berlinit në vitin 1942, por ky version i dytë u soll në SHBA dhe u ble nga Muzeu Metropolitan në vitin 1897.
 
Madhësia dhe rëndësia
Me përmasa gjigante – rreth 3.8 metra e lartë dhe 6.5 metra e gjerë – kjo pikturë dominon hapësirën ku ndodhet. Vizitorët shpesh mbeten të shtangur përballë saj, jo vetëm për madhështinë fizike, por edhe për ndjesinë e epopesë që përcjell. Ajo është një udhëtim në kohë, një rikthim në çastin kur një komb ende i papërtërirë vendosi fatin e vet me guxim.
 
Një ikonë e pavdekshme
Sot, “Washington Crossing the Delaware” nuk shihet vetëm si një vepër arti. Ajo është një ikonë e identitetit amerikan, një mit i vizatuar në telajo, ku historia, legjenda dhe patriotizmi bashkohen në një tablo të vetme. Nëpërmjet saj, vizitorët e Muzeut Metropolitan përjetojnë jo vetëm një pikturë, por edhe një pjesë të shpirtit të kombit amerikan.
 
Epilog
Historia e kombeve nuk ndërtohet vetëm mbi data, beteja dhe dokumente, por edhe mbi mitet dhe simbolet që u japin frymë brezave. Tabloja e Leutze-s është dëshmi se si arti ka fuqinë të shndërrojë një episod ushtarak në një narrativë të pavdekshme, në një kujtesë të përbashkët që frymëzon edhe pas dy shekujsh. “Washington Crossing the Delaware” na kujton se kombet e mëdha nuk mjaftohen vetëm me fakte, por i lartësojnë faktet në simbole, për t’i dhënë historisë së tyre kuptim, vazhdimësi dhe madhështi.

Robert Redford, eleganca e fundit e kinemasë amerikane

Nga Leonard Veizi

 

Një superaktor si Robert Redford do t’i mungojë botës prej tani. Por vetëm fizikisht. Sepse, me testamentin e tij artistik, ai ka lënë dhjetëra filma ku ka veshur petkun e personazheve të ndryshëm, e megjithatë, në secilin prej tyre ishte gjithmonë ai vetë: Robert Redford…

 

…Në epokën e tejmbushjes dhe të tejkalimeve, ku Hollivudi prodhon pafund yje të përkohshëm, Robert Redford mbetet një ikonë që i tejkalon kufijtë e kohës. Ai nuk ishte vetëm një aktor i bukur, por një personalitet kompleks – aktor, regjisor, producent, themelues i Festivalit të Filmit “Sundance” dhe aktivist i palodhur. Arti i tij nuk ishte vetëm interpretim, por një formë jetese dhe një testament kulturor që do të mbetet i gjallë për dekada.

 

Ylli i padiskutueshëm i ekranit

Redford hyri fuqishëm në historinë e kinemasë me role që sot janë klasike: “Butch Cassidy and the Sundance Kid” i vitit 1969 dhe “The Sting” i vitit 1973. Ai mishëroi figurën e aventurierit modern, të mençur e të guximshëm, duke fituar publikun me një magnetizëm të natyrshëm. Në “All the President’s Men” prodhuar në vitin 1976, Redford u shndërrua në simbol të gazetarisë investigative, duke interpretuar me finesë rolin e Bob Woodward në zbërthimin e skandalit Watergate.

 

Regjia dhe arti i rrëfimit intim

Në vitin 1980, me filmin “Ordinary People”, Redford debutoi si regjisor dhe fitoi menjëherë Oscar-in për regjinë më të mirë. Filmi tregoi ndjeshmërinë e tij për dramat e brendshme të jetës familjare dhe shënoi nisjen e një karriere regjisoriale që do të sillte vepra të tjera me ndikim, si “A River Runs Through It” i vitit 1992 dhe “The Horse Whisperer” i vitit 1998. Ai solli në ekran një estetikë të pastër, të lidhur ngushtë me natyrën dhe me dramën njerëzore.

 

“Sundance”, streha e kinemasë së pavarur

Në vitet ’80, Redford krijoi Festivalin e Filmit “Sundance”, i cili shumë shpejt u bë qendra më e rëndësishme për kinemanë e pavarur amerikane dhe ndërkombëtare. Ai u dha hapësirë regjisorëve të rinj dhe zërave alternativë që përndryshe do të mbeteshin jashtë industrisë së madhe. Sot, “Sundance” është një institucion që mban gjallë frymën e artit të lirë dhe të guximshëm.

 

Angazhimi shoqëror dhe mjedisor

Përtej ekranit, Redford ishte një zë i fuqishëm për mbrojtjen e natyrës dhe për kauzat shoqërore. Ai përdori famën e tij jo vetëm për artin, por edhe për të ngritur vetëdijen mbi çështje të rëndësishme të mjedisit. Kjo e bëri jo vetëm një aktor të madh, por edhe një qytetar të angazhuar.

 

Testamenti i fundit i një artisti

Edhe në moshë të thyer, Redford vijoi të sfidonte veten. Në “All Is Lost” i vitit 2013, ai mbajti i vetëm peshën e një filmi të tërë, duke dëshmuar se arti i tij nuk kishte humbur asgjë nga forca dhe intensiteti. Karriera e tij është një trashëgimi e pasur që bashkon artin, humanizmin dhe angazhimin.

 

Epilogu

Robert Redford do t’i mungojë botës vetëm fizikisht. Sepse me dhjetëra filma dhe dhjetëra personazhe të paharrueshme, ai la pas një testament të pashlyeshëm. Në secilin rol, në çdo regji dhe në çdo iniciativë kulturore, qëndronte i pranishëm ai vetë – me të njëjtën elegancë, të njëjtën forcë dhe të njëjtën thjeshtësi. Një ikonë që nuk shuhet.

Oriana Fallaci, gruaja që sfidoi fuqinë me penë dhe zemër

Nga Leonard Veizi

 

“Të thuash atë që mendon është të bësh politikë. Të thuash atë që ndjen është të bësh letërsi.” Ky citim, që thuhet se është ndoshta më i famshmi thënë prej saj, ishte si një pasqyrë e shpirtit të zjarrtë, që jehon si një testament i jetës së saj tokësore…

 

…Më 15 shtator 2006, bota humbi zërin e një gruaje që nuk njohu kurrë frikën. Në moshën 77-vjeçare, në Firencen e saj të dashur, ajo mbylli sytë, duke lënë pas një boshllëk të madh. Nuk ishte thjesht një gazetare; ajo ishte një forcë natyrore. Me fjalën e saj të mprehtë dhe guximin e saj legjendar, ajo bëri të dridheshin diktatorë, presidentë dhe vetë ideologjitë. Ajo ishte ndërgjegjja e botës, një zë që refuzoi të mbulohej nga heshtja, edhe kur heshtja do të kishte qenë më e lehtë, më e sigurt. Vdekja e saj nuk shënoi vetëm humbjen e një shkrimtareje, por të një luftëtareje të së vërtetës, fryma e së cilës do të jetojë përgjithmonë në faqet e librave të saj.

 

Fëmijëria dhe formimi

Lindi më 29 qershor 1929, në Firence, Itali. Që në moshë të vogël, Oriana u përfshi në lëvizjen antifashiste gjatë Luftës së Dytë Botërore, së bashku me babanë e saj. Ky kontakt i hershëm me idealet e rezistencës dhe lirisë do të ndikonte thellë në gjithë jetën dhe veprën e saj si gazetare dhe shkrimtare.

 

Karriera si gazetare

Filloi si korrespondente lufte në vitet ’50 dhe ’60, duke raportuar nga zonat më të nxehta të botës: Vietnami, Lindja e Mesme, India, Pakistani dhe Amerika Latine.

Punoi për gazetat më të njohura italiane, përfshirë L’Europeo dhe Corriere della Sera.

Gjatë gjithë karrierës së saj, shkrimet e Fallaci-t kanë nxitur debate mbi çështjet e pushtetit, identitetit dhe gjendjes njerëzore, duke e bërë atë një figurë polarizuese në diskursin bashkëkohor.

 

Intervistuesja që i vuri përballë të gjithë

Oriana nuk ishte thjesht gazetare. Ajo ishte një ndër intervistueset më të frikshme dhe më të respektuara të shekullit XX.

Stili i saj ishte i drejtëpërdrejtë, shpesh provokues, dhe nuk pranonte përgjigje të vakëta. Intervistat e saj ishin më shumë ballafaqime – duela mes mendimit të lirë dhe pushtetit.

Ajo intervistoi disa nga figurat më të fuqishme të kohës, përfshirë:

-Henry Kissinger, i cili më vonë e quajti intervistën me të “gabimin më të madh të karrierës”.

-Golda Meir, kryeministren e Izraelit.

-Yasser Arafat, liderin palestinez.

-Willy Brandt, kancelarin gjerman.

-Ayatollah Khomeini, të cilit, gjatë intervistës, i hoqi shaminë tradicionale për ta sfiduar mbi rolin e gruas në Iran.

-Muammar Gaddafi, Indira Gandhi, Ariel Sharon, Federico Fellini, dhe shumë të tjerë.

Krijimtaria

Përveç gazetarisë, Fallaci shkroi disa libra me ndikim të madh, si:

“Lettere a un bambino mai nato” (Letër një fëmije që nuk lindi) – një reflektim i thellë mbi nënësinë, abortin dhe jetën.

“Un uomo” – roman kushtuar dashurisë së saj, Aleks Panagulis, disidentit grek që ishte aktiv në luftën kundër Regjimit të Kolonelëve, i cili u torturua për përpjekjen për të vrarë diktatorin Georgios Papadopulos.

“La rabbia e l’orgoglio” (Zemërimi dhe Krenaria, 2001) – një libër që ndezi debat të gjerë për qëndrimet e saj kundër islamizmit radikal dhe multikulturalizmit në Evropë.

Kjo vepër e fundit, e shkruar pas sulmeve të 11 Shtatorit 2001, ndau opinionin publik: për disa, ajo ishte një profete që paralajmëroi për rreziqet e fundamentalizmit; për të tjerë, një zë që ushqente frikë dhe paragjykim.

 

Vitet e fundit dhe vdekja

E sëmurë nga kanceri, Oriana Fallaci kaloi vitet e fundit të jetës në izolim të vetëzgjedhur, larg vëmendjes publike, por jo pa shkruar. Ajo refuzoi të kërkonte falje për qëndrimet e saj dhe mbeti besnike ndaj bindjeve deri në fund.

Vdiq më 15 shtator 2006, në Firence, aty ku kishte lindur.

 

Trashëgimia

Oriana Fallaci është një figurë që nuk mund të klasifikohet lehtë. Ajo ishte një luftëtare e fjalës së lirë, një feministe e pavarur, një kritike e heshtjes intelektuale, dhe një shkrimtare e guximit dhe ndjeshmërisë. Për disa, ajo mbetet heroina e lirisë së shprehjes; për të tjerë, një figurë kontestuese, që sfidoi me vetëdije kufijtë e korrektësisë politike.

Por një gjë është e padiskutueshme: ajo nuk kaloi në këtë botë pa lënë gjurmë.

Vdekja misterioze e Lin Biao-s dhe 7 versionet e ngritura nga Ismail Kadare

 

13 shtator 1971

 Nga Leonard Veizi

 

Ka ngjarje që historia i shënon jo vetëm si fakte, por si mistere të pashpjegueshme, të mbuluara me mjegull, thashetheme dhe heshtje zyrtare. Vdekja e Lin Biao-s është një prej tyre. Ajo nuk është vetëm fundi i një njeriu të fuqishëm, por edhe shëmbëlltyra e një epoke ku asgjë nuk ishte e sigurt, ku realiteti dhe propaganda ngatërroheshin qëllimisht. Për këtë arsye, Ismail Kadare, me syrin e shkrimtarit, nuk kërkon të japë një version përfundimtar, por ngrit një mozaik versionesh, ku e vërteta dhe trillimi shkrihen bashkë, si vetë natyra e pushtetit totalitar....

 

...Më 13 shtator 1971, ndodhi një nga episodet më enigmatike të historisë moderne të Kinës komuniste: vdekja e Lin Biao-s, njeriu që konsiderohej pasardhësi i Mao Ce Dunit.

Aksidenti ajror ndodhi në orën 3 të mëngjesit më 13 shtator 1971. Të gjithë personat në bord të një avioni “PLAAF Hawker Siddeley Trident”, përfshirë Lin Biao-n dhe disa anëtarë të familjes së tij, humbën jetën kur avioni u përplas në territorin mongol.

Lin Biao ishte Marshalli i Ushtrisë Çlirimtare Popullore, i vetmi Nënkryetar i Partisë Komuniste të Kinës, një nga strategët kryesorë të fitores komuniste gjatë Luftës Civile Kineze, dhe më pas u bë arkitekt i kultit të Mao Ce Dunit gjatë Revolucionit Kulturor. Në vitin 1969, ai u shpall zyrtarisht si pasardhësi i Mao-s, duke e konsoliduar pozitën si njeriu i dytë më i fuqishëm në Kinë.

Por marrëdhëniet mes tij dhe Mao-s u tensionuan shpejt. Dyshimet për ambiciet e Lin-it, së bashku me frikën e këtij të fundit se mund të eliminohej, çuan në një situatë të pasigurt. Sipas versionit zyrtar të Partisë Komuniste Kineze, Lin Biao përgatiti një grusht shteti të koduar me emrin “Projekti 571”, i cili u zbulua dhe dështoi.

Më 13 shtator 1971, Lin Biao, bashkëshortja e tij Ye Qun dhe djali i tyre Lin Liguo, - i cili ishte një oficer i lartë i Forcave Ajrore - u përpoqën të arratiseshin nga Kina me avion drejt Bashkimit Sovjetik. Avioni u rrëzua në Undurkhaan të Mongolisë, ku mbetën të vrarë të gjithë pasagjerët dhe ekuipazhi.

Rrethanat e vdekjes së tij mbeten të errëta. Nuk është vërtetuar nëse avioni u rrëzua për shkak të mungesës së karburantit, defekteve teknike, apo nëse u sabotua qëllimisht. Ka edhe teori që thonë se Lin Biao nuk u nis fare nga Pekini, ose se u vra përpara se të arratisej.

Pas vdekjes, regjimi e shpalli Lin-in “tradhtar” dhe “armik të partisë”. Figura e tij u fshi nga historiografia zyrtare për dekada me radhë, ndërkohë që misteri i vdekjes së tij vazhdon të ngjallë debate edhe sot.

 

Kadare dhe romani Koncert në fund të dimrit

 

Në romanin “Koncert në fund të dimrit”, botuar në vitin 1988, Ismail Kadare prek një nga misteret më të mëdha të historisë komuniste të shekullit XX: vdekjen e Lin Biao-s.

Në libër, rrëfehet se:

Një version është ai i publikuar nga autoritetet kineze: Lin Biao kishte organizuar një grusht shteti, dështoi dhe tentoi të arratisej drejt Bashkimit Sovjetik, por avioni i tij u rrëzua në Mongoli.

Një version thoshte se Lin Biao, pas zbulimit të një grushti shteti të koduar, kishte hipur në avion me të shoqen dhe të birin për të ikur drejt Moskës. Avioni, pa karburant, u rrëzua në shkretëtirat e Mongolisë.

Një variant tjetër, që qarkulloi në thashethemet ndërkombëtare, ishte se Lin Biao u eliminua nga vetë njerëzit e Mao Ce Dunit, ndoshta para se të hipte në avion, dhe se historia e “arratisjes” ishte një fabrikim propagandistik.

Madje përmendet edhe hipoteza se Lin Biao mund të ishte ekzekutuar fshehurazi, me rrëzimin e avionit si një skenar i shpikur për të mbuluar një eliminim të pastër politik.

Kadare e përdor këtë episod jo vetëm për të treguar misterin e një figure të lartë kineze, por edhe për të dhënë atmosferën e mosbesimit universal në botën komuniste. Përmes këtij rasti, ai tregon se si pushteti totalitar i mbulonte ngjarjet me versione kontradiktore, duke i lënë qytetarët të jetonin me dyshime, thashetheme dhe frikë.

 

Nga romani “Koncert në fund të dimrit”

 

Në mënyrë tipike për stilin e tij, Kadare nuk mjaftohet me versionin zyrtar të ngjarjes, por jep disa variante të mundshme, duke i kthyer ato në pjesë të atmosferës paranojake të regjimeve totalitare. Kadare përdor si personazh shkrimtarin Skënder Bermemën, i cili mbështetet mbi sugjerime të personazhit tjetër Gjergj Dibrës, për të ngritur disa versione nën titullin:

 

“E vërteta për vdekjen e Lin Biaos” – Synopsis.

 

A. – Lin Biaoja u vra në një mënyrë që ngjante dhe nuk i ngjante pandehmave që u pëshpëritën për të. Me pak fjalë, mund të thuhet se ai u vra me të gjitha ato mënyra bashkë dhe njëkohësisht me asnjërën prej tyre. Në vdekjen e tij morën pjesë qielli, toka, tradhtia e fëmijëve, ftesa për darkë, vetura e blinduar, propozimi për zhdukje të menjëhershme, fjalët “lereni të ikë”, goditja me raketë, karbonizimi i trupave, avioni në shkretëtirë, fjalia “mirëseardhje për darkë”, mendimi “do të shihemi ndoshta në atë botë, atje ku ftesat janë të tjera”.

Ishte ora dhjetë e mbrëmjes kur Maoja me të shoqen dhe Çu En Lai përcollën mysafirët deri te porta e vilës. “Natën e mirë, mirupafshim. Një natë tjetër do të vini edhe ju.” – “Patjetër, patjetër...”

Vetura e zezë e blinduar e mareshalit rrëshqiti në xhadenë e errët. Ata qëndruan pothuaj në heshtje deri në kohën kur larg u dëgjua një gjëmim. Maoja mori frymë thellë. “Me hollësitë merruni ju,” iu drejtua Çu En Lait dhe të shoqes, dhe u fut i pari në vilë.

 

B. – Në kthesën automobilistike pranë gurit kilometrik 19, ushtarët që sapo kishin qëlluar me raketa dolën nga prita. Pas dritës verbuese të shpërthimit, gjithçka dukej edhe më e errët dhe më e shurdhët se më parë. Me hapa të mpirë (kishin dy orë e ca që prisnin), ata iu afruan mbeturinave të veturës. E kishin parë vetëm një grimë si vegim, më tepër dritat e saj sesa vetë makinën, kur ajo ngadalësoi në kthesë. Dukej e madhe, e zezë, kurse tani nga mbeturinat nuk kuptohej asgjë. Edhe trupat e të vrarëve mezi dalloheshin në atë mishmash hekurash.

 

C. – Pra, kishte pasur goditje me raketa vërtet. Veç jo në qiell, kundër një avioni, siç qe më e lehtë të mendohej, por në tokë, kundër një veture.

Makinën kishin arritur ta hiqnin. Pas saj u përpoqën ta zhduknin, madje, në pamundësi për ta fshirë krejt, ta shtynin sa më larg.

Tradhtia e njërit prej fëmijëve gjithashtu kishte pasur. Prej vajzës ose më saktë prej vajzës dhe dhëndrit. Padashur.

 

D. – Pra, ftesë kishte pasur. Veç jo për në Pekin, por për darkë. Fjalët “ku po shkojmë?” gjithashtu janë shqiptuar, por jo në veturën e mareshalit dhe as prej tij. Ato janë thënë në një furgon, më pas në një avion, nga një anonim. Por kjo do të ndodhte më vonë.

 

E. – Pas dhjetë orësh, aty nga agimi, në skenë hyri avioni. Ç’ishte ky avion? Një mashtrim, një pjellë e fantazisë?

...Avioni u gjet pak kohë pas rrëzimit, diku nga mesdita. Rojat sovjetike që shërbenin në kufirin mongol vështronin me kureshtje mbeturinat e tij dhe kufomat e shkrumbuara. Por asnjë sy, qoftë dhe i stërvitur, nuk mund të dallonte se disa prej trupave, ndryshe nga të tjerët, ishin dy herë të karbonizuar. Njëfarë bi-karbonati.

 

F. – Abrakadabra. Ai avion, thua se u poll gjatë natës, kur të gjithë shkuan të flinin. Në gjumin e tyre, plumb, thua se e ëndërritën Maoja, Guja, vetë vetura e djegur.

Kështu, pra, e thjeshtuar nga koha, do të rrëfehej më vonë historia e trishtë e mareshalit: u ftua prej sovranit për darkë, gjatë së cilës u vra. Natën kufoma u ngrit për t’u zhvendosur larg, shumë larg, gjer në shkretëtirën e mongolëve.

 

G. – Po plumbat në karkasën e djegur? Po të shtënat në avion? Hm... Në këtë histori askush nuk e ka ditur deri në fund të vërtetën. Duhej të ishe brenda mendjes së secilit, të Maos e të mareshalit, në mendjen e të dyve njëkohësisht, për të shpjeguar atë që ndodhi.

 

Epilog

Në këtë vorbull versionesh, Kadare nuk e jep kurrë “të vërtetën e madhe”, sepse as ajo nuk ekzistonte. Ai e lë misterin të qëndrojë pezull, si një simbol i kohës totalitare ku asgjë nuk ishte e sigurt, as vetë realiteti. Në roman, kjo shumësi interpretimesh bëhet një metaforë e errët për fatin e çdo individi në një sistem që mund ta zhdukte njësoj si me një fjali, si me një avion të rrëzuar në shkretëtirë.

FDNY 55-8087, zjarrfiksja që u bë simbol i guximit më 11 Shtator 2001

Një vizitë ndryshe në Nju Jork

 

Nga Leonard Veizi

 

Çfarë mund të bësh në Nju Jork nëse je për vizitë turistike dhe nuk të duhet as të ngjitesh e të zbresësh shkallët e metrosë për të kapur trenin, as të respektosh oraret e ngjeshura të punëve? Pasi ke parë pikat më të njohura të qytetit – ato që i vendos menjëherë në rrjetet sociale me lokacionin “Times Square” apo “Brooklyn Bridge” e “Manhattan Bridge” – vjen çasti kur dëshiron të gjesh diçka më të pazakontë, diçka që ta justifikojë udhëtimin tënd nga Tirana ballkanike drejt metropolit më të madh të botës.

Një nga këto vende është Fort Totten.

 

Fort Totten – kujtesa e një qyteti

Fort Totten është një ish-instalim ushtarak i Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara, i vendosur në lagjen Queens, buzë Long Island Sound. Në krye të Gjirit “Little Neck”, aty ku lumi “East River” zgjerohet, kjo fortesë ka qenë për dekada pjesë e strukturave mbrojtëse të Nju Jorkut.

Sot, ndërsa një pjesë e territorit administrohet nga qyteti, aty ndodhen edhe objekte të Rezervës së Ushtrisë Amerikane. Një ndër më të veçantat është Klubi i Oficerëve, i quajtur “Kështjella”, ku Shoqëria Historike e Bayside organizon evente dhe ekspozita. Prej vitit 1986, Fort Totten është i regjistruar në Regjistrin Kombëtar të Vendeve Historike.

Por Fort Totten nuk është vetëm një monument i historisë ushtarake. Aty gjendet edhe një dëshmi e gjallë e 11 Shtatorit 2001: kamioni FDNY 55-8087.

 

Kamioni që mbart kujtesën

Ka çaste kur një automjet nuk është më thjesht një mjet shërbimi, por shndërrohet në dëshmi të gjallë të historisë. Ky është rasti i kamionit zjarrfikës FDNY 55-8087.

Ndaj vizita ime në në Fort Totten të Nju Jorkut dhe fotografia pranë kamionit FDNY 55-8087 më bëri të ndjej më afër 11 shtatorin e vitit 2001, ditën që ndryshoi botën.

Ky kamion, i njohur ndryshe si “Ladder 343”, mori pjesë në operacionet e shpëtimit në Kullën Veriore të Qendrës Botërore të Tregtisë. Ai mbeti i përdredhur dhe i shkatërruar nën rrënojat e asaj dite, duke bartur përjetësisht gjurmët e tragjedisë.

Për një kohë të gjatë, automjeti u ekspozua në Muzeun Përkujtimor të 11 Shtatorit në Ground Zero. Sot, ai ndodhet në Qendrën e Rezervistëve të Ushtrisë në Fort Totten, pranë një shtatoreje bronzi përkujtimore që nderon viktimat dhe heronjtë e asaj dite.

 

Njësia e Shkallëve 3 dhe Kapiteni Patrik Braun

Njësia e Shkallëve 3, me stacion në East Village, Manhattan, ishte ndër të parat që iu përgjigjën sulmit terrorist. Kapiteni Patrik “Padi” Braun, një veteran i marinës dhe figurë e respektuar në FDNY, udhëhoqi skuadrën drejt Kullës Veriore.

Mes tymit dhe flakëve, ai organizoi evakuimin e civilëve dhe koordinimin e skuadrës së tij. Në një nga radiomesazhet e fundit, ai tha:

“Kemi mjaft të plagosur. Po përpiqemi të evakuojmë sa më shumë që të mundemi.”

Këto fjalë mbeten dëshmi e vendosmërisë dhe humanizmit të një skuadre që hyri pa hezitim në ferrin e Kullës Veriore për të shpëtuar jetë.

 

Orët e fundit

Rreth orës 10:28, Kulla Veriore u shemb. Bashkë me të, u shkatërrua edhe kamioni FDNY 55-8087 dhe humbën jetën 11 zjarrfikës të Njësisë së Shkallëve 3, përfshirë Kapitenin Braun.

Kamioni mbeti aty, mes rrënojave, si një dëshmi e dhunës së përjetuar dhe e sakrificës së atyre që ranë duke shpëtuar të tjerët.

 

Nga memoriali i përkohshëm te Muzeu 9/11

Pas tragjedisë, kamioni u vendos fillimisht në hangarët e FDNY, ku u kthye në një memorial të përkohshëm. Familjarë, kolegë dhe vizitorë linin lule, fotografi dhe mesazhe pranë tij. Emrat e 11 zjarrfikësve të Njësisë së Shkallëve 3 që humbën jetën u vendosën aty si kujtesë e shenjtë.

Më pas, ai u ekspozua në Muzeun Përkujtimor të 11 Shtatorit në Ground Zero, ku mijëra vizitorë u përballën me simbolin e guximit dhe sakrificës së zjarrfikësve.

 

Epilogu i një dëshmie

Sot, kamioni FDNY 55-8087 ndodhet në Fort Totten. I njohur edhe si “Shkallët 343”, ai është një testament i gjallë i sakrificës së 343 zjarrfikësve të FDNY që humbën jetën më 11 Shtator.

Nuk është thjesht një relike. Çdo gërvishtje dhe çdo pjesë e përdredhur e tij rrëfen një histori heroizmi dhe përkushtimi. Në ditën më të errët të Nju Jorkut, Njësia e Shkallëve 3 tregoi se kishte burra që hynin pa hezitim në flakë dhe rrënoja, vetëm për të shpëtuar të tjerët.

Ky kamion mbetet simbol i një sakrifice që nuk do të harrohet kurrë.