Në apartamentin e Liri Belishovës, atje ku ruhen reliket e njeriut që u “vetëvra me dy plumba”: Do rrëfej të vërtetën rreth vdekjes së Nako Spirut

Liri Belishova

Leonard VEIZI

Qenësia e tij, në të gjallët e shkurtër apo të vdekurit e përjetshëm, kur shfaqej me mish e gjak tek pragu e shtëpisë, apo futej në të si i tretur në padukshmërinë e eterit, ka qenë krejt dominues në shpirtin e saj. Nuk ishte Demoni i ardhur nga errësira e përtejme dhe as “Djalli i veshur me Prada”, por Engjëlli i saj mbrojtës, i urtë dhe i thjeshtë si ai…

…Teshat e tij janë kujtimi më i çmuar që ajo vazhdon të ruajë në një valixhe të vjetër, në një kënd të veçantë të dhomës së gjumit. Xhaketa gri, bluza, këmisha e kravata, të gjitha autentike si në atë ditë të zymtë nëntori të vitit 1947, të palosura me kujdes dhe të vendosura në një valixhe meshini. Me një egoizëm fanatik, ajo nuk ka pranuar t’ua dorëzojë ato as njerëzve të tij më të afërt, e jo më Arkivës apo Muzeumeve për të cilat as që bëhej fjalë. E megjithëse kanë kaluar afro 7 dekada, gjurmët e gjakut shquhen ende mbi to, aq sa mund të merret një kampion për analiza ADN-je. Dhe po aq të qarta janë dhe vrimat që ka lënë plumbi…

Epilogu pararendës

Ajo e ndjen ende në vesh pasthirmën e tij të fundit, një “Oh…” e fortë, e cila depërtoi muret e dhomës së reanimacionit për të mbërritur tek ajo si një klithmë dëshpëruese. Është sulur të shkojë tek ai, por ca krahë të fortë e kanë penguar të bënte më tej. Askush s’e di ç’po ndodhte me Nako Spiron në ato çaste. Po kujdeseshin që ai të arrinte të vdiste përfundimisht, apo mundoheshin ta shpëtonin me thonj e me dhëmbë nga vdekja? Ishte i plagosur për vdekje, por ende jepte shenja jete. Ekipi i mjekëve më të mirë të spitalit Ushtarak ishte mbledhur me shpejtësi. Por shumë më shpejt se ata, Shërbimi Sekret, sipas një urdhri verbal, kishte rrethuar vendin për të mos lënë të futej në sallën e kirurgjisë askush, madje, as njeriu i tij më i afërt, bashkëshortja. Nga dera e reanimacionit, ku mjekët ishin tërhequr të lodhur e stresuar, Gjeneral Mehmet Shehu me uniformën e shefit të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, doli për të thënë vetëm një fjalë “Vdiq”. Ishte data 20 nëntor i vitit 1947. Ora e murit shënonte 21:55 minuta…

Debati i fundit

Emri i Nako Spirut, dhe vetë enigma ende e pazgjidhur e vdekjes së tij, është lakuar jo pak në media vitet e fundit. Një gazetë botoi një intervistë të gjatë të ushtarakut dhe historianit Gjergj Titani, Gjeneral, i cili u shpreh se: “Nako Spiru, ky kuadër emblematik dhe shumë i çmuar i Partisë Komuniste, u vetëvra me një plumb pistolete, i cili pasi ka kapur në një kockë të vertebrës, ka rikoshetuar dhe ka mbetur brenda”. Të themi se ky është një version zyrtar, për të cilën historiani i njohur thotë se, është bazuar në dokumente dhe procesverbalin e autopsisë. Asgjë e keqe nga kjo dëshmi, deri në çastin që ajo nuk do të kontestohej në disa pika të saj. Një gjë e tillë na çoi dhe në dyert e apartamentit, ku banon Liri Belishova, diku buzë Lanës, ish-bashkëshortja e Nako Spirut, e cila për të paktën 12 vjet me radhë ka qenë dhe një nga figurat kyçe të Partisë së Punës me cilësinë e Anëtares së Byrosë Politike dhe Sekretares së Komitetit Qendror.

Dëshmia pa fjalë

Është vetëvrarë apo e kanë vrarë? Nën dritën e fakteve të reja, për 20 vitet e fundit kjo pikëpyetje ka qëndruar mbi kokën e kujtdo që ka qenë i interesuar për këtë çështje dhe ka rrëmuar disi në labirintin e panjohur të historisë. Liri Belishova për shumë vite ka besuar se Nako Spiru ka vrarë veten. Por nuk ishte e thënë që gjithçka të mbaronte këtu. Duke parë rrobat e Nako Spirut, të cilat ajo i ka ruajtur që nga dita e vdekjes së tij e për të gjitha vitet në në vazhdim, mund të fillosh të numërosh mbrapsht. Dy apo një, sa plumba vrasës kanë qenë atë natë të fundnëntorit? Ç’është e vërteta, vrima e plumbit hyrës me atë të daljes nuk korrespondon. Ka hyrë sipër gjoksit, afër zemrës, por ka dalë poshtë kafazit të kraharorit, pranë veshkave. Po t’i shtojmë kësaj edhe faktin e bërë më së shumti publik, se “Plumbi me të cilin Nako Spiru vrau veten mbeti në trupin e tij?”, mund të dalim në një deduksion logjik, por aspak të vërtetuar mbi baza shkencore, se Nako Spiru është “vetëvrarë” me dy plumba, ose thënë më shkoqur; është vrarë. Në dorë kemi vetëm teshat e tij. Fotografi të trupit, si dhe përshkrimi i autopsisë mungon.

Mungesa e dokumenteve

Nuk është e lehtë t’i shkosh këtij “hetimi” deri në fund. Përderisa për 64 vjet askush nuk ka arritur t’i shkojë kësaj ngjarjeje deri në fund. Ndërkohë, nuk kemi shumë dokumente në dorë, përderisa dhe Liri Belishova thotë se, nga kërkimet e saj, në Arkivën e Shtetit dhe në Arkivën e Ministrisë së Brendshme, nuk ka gjetur asnjë material, ku të përpilohen autopsia e pasvdekjes së Nako Spirut. Të gjitha këto janë renditur sipas materialeve që janë publikuar deri më tani, pa futur këtu dëshminë e bërë publike në një media se: “Në kolltukun e punës ku qëndronte Nako Spiru është gjetur një plumb”, gjë e cila thellon idenë se përveç një plumbi që ka mbetur në trup, është edhe një tjetër, i cili ka depërtuar për të dalë jashtë tij. Pra, mund të mendohet lehtësisht se qitja është bërë nga afër, me dy plumba.

Dëshmitarët e ngjarjes

Valiçia me teshat e Nako Spirut

Vetë ngjarja ka të paktën 12 dëshmitarë, të cilët mund të vërtetonin vrasjen apo vetëvrasjen e Nako Spirut. Liri Belishova thotë se, ajo nuk është lejuar të jetë pranë bashkëshortit në grahmat e fundit të jetës. Por edhe më pas është ndaluar të shohë plagën, apo plagët, në trupin e tij. Dëshmitarët, pjesëtarë të ekipit mjekësor, por dhe Mehmet Shehu e Nesti Kerenxhi, në cilësinë e dy prej njerëzve më të pushtetshëm të kohës, të cilët janë futur në sallën e reanimacionit, nuk mund të flasin dot më. Të gjithë kanë vdekur. Kiço Ngjela, si një nga dëshmitarët kyç në ngjarje, dhe Muhamer Spahiu, të cilëve Liri Belishova ka mundur t’u marrë me shkrim një pohim mbi atë çka ndodhi mbrëmjen e 20 nëntorit 1947, kanë mbrojtur linjën e vetëvrasjes së Nako Spirut. Të themi se deri në këtë pikë “dosja është e mbyllur”.

Në fund

Këmisha me vrimën e plumbit - përpara

Këmisha me vrimën e plumbit - nga pas

Ishte vetëm 29 vjeç kur u nda nga jeta. Ishte në kulmin e rinisë dhe të potencialit intelektual. Por dukej se më shumë duhej pa zë, të mos kundërshtonte dhe as firmën të mos e hidhte kund. Marrëdhëniet e Shqipërisë me Jugosllavinë, ishin acaruar. Ndërsa ai ndodhej në mes të konfliktit. E pra ishte një nga njerëzit më të fuqishëm të Partisë Komuniste, ekonomist i talentuar dhe idealist i pandreqshëm. Kanë kaluar afro 70 vjet nga nata e vdekjes së tij, por Liri Belishova, është e ndjeshme po aq sa dhe ditën e parë, kur bëhet fjalë për Nako Spirun. Lexon gjithçka që shtypi shkruan për të dhe koleksionon faqet e gazetave. Shprehet se, megjithëse me Nakon bashkëjetoi afro dy vjet si e martuar, qenësia e tij ka pasur një ndikim të jashtëzakonshëm në shpirtin e saj. Ai ka qenë i pranishëm në ato pak gëzime që erdhën në vitet e mëpasme, por më shumë ka qenë gjatë viteve të errëta kur jeta e ish-gruas së tij po shkonte gjithnjë e më poshtë. Në të gjitha rastet, e për çdo veprim, Liri Belishova thotë se, në mënyrë iluzive e ka pyetur atë, nëse “a duhet bërë kjo gjë kështu?”. Përgjigja ka munguar, por gjithsesi fryma e tij e mbështjellë gjatë gjithë kohës, si atëherë kur ishte e re dhe e bukur 20- vjeçare, ka mbetur edhe tani që ajo i ka mbushur të 85-at.

Xhaketa me vrimën e plumbit - përpara

-Përgjigja me shkrim-

Gjithçka e mbështetur në fakte e dokumente

Liri Belishova ngurron të flasë për çështjen në fjalë, vrasjen, apo vetëvrasjen e Nako Spirut. Është e qartë dhe e kthjellët në gjithçka thotë, e gjithçka kërkon të dijë, për të hequr një herë e përgjithmonë rrethin e pikëpyetjeve të saj. Por gjithsesi kërkon kohë që gjithçka do të mund të argumentojë, ta shkruajë me shkrim. “Dua të jem e qetë dhe e saktë kur të flas rreth kësaj ngjarjeje. Nuk dua të fyej e as të prek ndjenjat e ndokujt. Dhe po një gjë të tillë dua edhe nga media. Gjithçka, duhet bazuar në fakte. Sepse ka njerëz që mendojnë se po japin një dëshmi të vlefshme, por bëjnë të kundërtën, shtojnë pikëpyetjet në kokën time. Dhe asnjëherë nuk marr përgjigje të saktë”, shprehet Belishova. Këto janë fjalët e fundit të saj, pasi na ka mirëpritur në apartamentin e saj, dhe na ka vënë në dispozicion për t’i fotografuar rrobat e Nako Spirut si dhe plumbin që i mori jetën, të cilat ai i mbante ditën e vdekjes së tij më 20 nëntor të vitit 1947.

-Akuzat e paqena-

Pse u sulmua Nako Spiru nga krerët e Beogradit të mbështetur nga Tirana

Xhaketa me vrimën e plumbit - pas

“Jetuam shumë pak bashkë nga janari i 1946-s deri në 20 nëntor të vitit 1947, por ishim njohur shumë më përpara dhe përveçse njerëz të dashur, ishim edhe shokë të mirë. Nako Spiru besonte në fillim se, komunistët jugosllavë ishin internacionalistë dhe do ta ndihmonin Shqipërinë që të shëronte plagët e luftës dhe për zhvillimin ekonomik, arsimor e kulturor. Në të vërtetë, ata ndoqën ndaj Shqipërisë një politikë shoviniste. Herë i demaskuar si tradhtar, herë i lartësuar si hero, pesë herë ia kanë ndërruar vendin e varrit. Nako Spiru doli hapur kundër bashkimit të Shqipërisë me Jugosllavinë, i bindur se ky do të qe gllabërim prej saj. Ndërsa jugosllavët e kuptuan se Nako Spiru ishte pengesë për të realizuar planet e tyre dhe në qershor të vitit 1947 u dërgua në Tiranë emisari jugosllav, Savo Sllatiç, për të akuzuar palën shqiptare se ishte duke vepruar në dëm të miqësisë dhe bashkëpunimit me

Jugosllavinë. Enver Hoxha në fillim mbajti qëndrim të drejtë. Ai ia rrëzoi akuzat Savo Sllatiçit. Por në fillim të nëntorit të 1947, emisari jugosllav u rikthye dhe kësaj here goditi personalisht Nako Spirun si frymëzues i një fronti anti-jugosllav në Shqipëri dhe si agjent i borgjezisë e imperializmit. Enver Hoxha kapitulloi para këtyre akuzave, ndërsa Koçi Xoxe “nën rrogoz” ishte pro jugosllav. Kështu, në mbledhjen e Byrosë Politike të 18 nëntorit 1947 e akuzuan Nakon. Me këtë rast nuk ishim ftuar as unë, as Mehmet Shehu, Fadil Paçrami e Bedri Spahiu. Nako kërkoi të shtyhej mbledhja disa ditë, por ata i lanë vetëm 24 orë në dispozicion për t’u përgatitur. Byroja u mblodh edhe një herë dhe akuzat u përsëritën. Ndërkohë, Nako shkoi tek Enveri për të folur me të, ai nuk pranoi, u drejtua për te Gagarinovi, përfaqësuesi sovjetik në Tiranë, por dhe as ky nuk pranoi të fliste me të. Atëherë, Nako e pa veten pa shpresë, të humbur”, është shprehur Liri Belishova.

Botuar në gazetën TELEGRAF dhe DITA

Plumbi që i mori jetën Nako Spirut