Nikolai Gogol, madhështia e një kryevepre

Nga Leonard Veizi
 
"Me fjalën time të hidhur mund të qeshni përjetë". Ky është epitafi i shkruar mbi varrin e tij. Dhe për ata që ia njohin historinë e dinë për kë bëhet fjalë. Është Nikolai Gogol.
Kur vendos të flasësh për një shkrimtar si ai, nuk ka përse të mendohesh shumë thellë, por mjafton të marrësh frymë thellë. Sepse në thellësinë që të zhyt ai, do të të duhet të notosh ca kohë me rezervat e oksigjenit që ke në mushkëri. Dhe kur nuk ke më shanse mbijetesë duhet të çash për të dalë në sipërfaqe.
Mjaft të themi që ai na ka dhuruar një personazh si Çiçikovi, ky tregtar i pasur që blinte lart e poshtë “frymë të vdekura” e me të cilët mburrej se me ta kishte krijuar një ushtri që punonin për të. Dhe kështu në krejt botën do të shfaqej një aventurier rus që do të ecte në krah të Don Kishot spanjoll që Servantesi e kishte shkruar më shumë se dyqind vite më parë.
Historia ka paralelet të përsëritshme, qoftë në një ekstrem të Evropës, qoftë në ekstremin tjetër të saj.
Nikolai Gogol, vinte nga një familje fisnike. Edhe pse me origjinë ukrainase njihet si mjeshtri i madh i letërsisë ruse. Por ai është gjithashtu dhe një nga shkrimtarët më të mirë botëror, vepra e të cilit, ka fituar vlera të përjetshme e të papërsëritshme.
Ishte shumë i ri kur u fut në botën e letërsisë.
Ishte lindur në 19 mars të vitit 1809. Në vitin 1825, si mbaroi gjimnazin shkroi veprën: "Hans Kuhelgarten". Më 1831-1832 shkroi: "Pronarë të mëdhenj të botës së vjetër", "Mbrëmje në çifligun e Dikankës", "Mirgorod" dhe novelën monumentale "Taras Bulba". Në 1835, shkroi "Portreti" dhe "Shëtitorja Njevski". Ndërkohë shkroi edhe drama, si "Revizori", "Bixhozçinjtë" dhe komedia "Martesa".
Thuhet se edhe pse autori i ri, Gogol u bë i famshëm brenda natës. Ndër admiruesit e tij të parë ishin poetët Aleksandër Pushkin dhe Vasili Zhukovski.
Gogol njihet si themeluesi i një lëvizjeje letrare - skena kryesore e "shkollës natyrore" të viteve 1840; Studiuesit modernë besojnë se ai kishte një ndikim të madh në letërsinë ruse dhe botërore
Duke iu referuar kritikave të shkruara për të mund të themi se Nikolai Gogol është konsideruar si një nga figurat e shquara të shkollës natyraliste të realizmit letrar rus, kritikët e mëvonshëm kanë gjetur në veprën e Gogolit një ndjeshmëri thelbësisht romantike, me tendosje të surrealizmit dhe groteskut. Veprat e Gogolit shfaqin variacione të ndryshme të stilit romantik dhe një përdorim mjeshtëror të metaforës, hiperbolës dhe groteskës ironike. Nga pikëpamja shpirtërore, vepra e hershme e Gogolit nuk përmban vetëm një koleksion tregimesh humoristike, por një mësim të gjerë fetar, në të cilin ka një luftë midis së mirës dhe së keqes, dhe e mira fiton pa ndryshim, dhe mëkatarët ndëshkohen.
Njohja me Pushknin dhe sugjerimi i këtij të fundit do të sillte një tjetër kryevepër në letërsinë botërore: “Shpirtra të vdekur”. Kjo është dhe një nga veprat e tij më të qarkulluara në Shqipëri. Por jo vetëm pas. Sepse dy komendi të tij do të ishin repertor në disa nga teatrot më në zë të Shqipërisë.
“Martesa” kjo komedia me dy akte është vendosur nga Sokrat Mio në vitin 1946 duke u bërë kështu ndër veprat e para që Teatri Popullor vinte në skenë.
“Revizori” që njihet ndryshe dhe me titullin “Inspektori nga Qeveria” është vepra tjetër e Gogolit e cila me gjasa ka popullaritetin më të madh në Shqipëri, për shkak se ajo është ngjitur disa herë në skenën teatrore përmes regjisorëve të ndryshëm.
Fillimisht ajo është ngjitur në skenë nga regjisori Sokrat Mio në vitin 1947 por dhe në marsin e vitit 1952 për të përkujtuar 100 vjetorin e vdekjes së shkrimtarit. Në vitin 1972 “Revizori” u ngjit nnë skenën e teatrit Aleksandër Moisiu të Durrësit nën titullin “Kryeinspektori”. Në vitin 1998 “Revizori” u ngjit sërish në skenë por këtë herë me regji të Andeta Radit e bashkëregji të Ferdinand Radit, por me titullin “Inspektori” ku rolin e Hlestakovit do ta luante aktori i madh i skenës teatrore Roland Trebicka. Dhe së fundi, në vitit 2019 “Revizori” u ngjit përsëri në skenën e Teatrit Komëbtar por këtë herë nën drejtimin e regjisores Driada Dervishit
Nikolai Gogol herë pas here është ndjerë nën trysninë e reagimeve të forta për shkak të botimit të veprave të tij. Pas botimit të romanit “Shpirtra të Vdekur” në vitin 1842, autori u ndje në një presion të vazhdueshme. Gjithsesi, pas shumë kritikave, ai vendosi të shkruajë pjesën e dytë të "Shpirtra të vdekur". 
Ishte koha kur autori u përball me krizat e depresionit. Në prill të vitit 1848, Gogol u kthye në Rusi pas një pelegrinazh që bëri në Jeruzalem. U vendos në Moskë, ku ra nën ndikimin e një prifti fanatik, At Matvei Konstantinovski, i cili duket se ka praktikuar mbi Gogolin një lloj sadizmi shpirtëror.
Disa kohë më vonë edhe pse 42 vjeç e pushtoi frika e vdekjes; hoqi dorë nga studimet letrare, dhe nisi të agjëronte. Pohoi se kishte dëgjuar zëra që thoshin se së shpejti do të vdiste.
Praktikat e ekzagjeruara asketike i shkatërruan shëndetin dhe ai ra në një depresion të thellë. Natën e 24 shkurtit 1852, - mendohet se me urdhër të At Matvei Konstantinovski - dogji disa dorëshkrime të tij, si dhe pjesën e dytë të romanit “Shpirtra të Vdekur”. Pas kësaj, ai u shtri në shtrat, refuzoi ushqimin duke refuzuar njëkohësisht edhe ndihmën mjekësore duke u bërë gati të vdiste. Qëndroi nëntë ditë në këto kushte. Ra në pavetëdije e në prag gjysmëçmendurie, ndërsa mëngjesin e 4 mars 1852 dha frymën e fundit. Ishte vetëm një muaj larg nga ditëlindja e tij e 43-të.