Artistët që na lanë gjatë vitit 2023

Nga Leonard Veizi

 

Viti 2023 ka qenë fort i trishtuar. Në ikjen e tij të ditë pas ditshme ai mori me vete dhe një pjesë shpirtit artistik të vendit. Por kujtesa artistike mbeti gjithsesi. Ajo nuk zhbëhet asnjëherë. Dhe ikën nga bota e të gjallëve: Petraq Kolevica,Mimika Luca,Lutfi Hoxha,Vladimir Prifti,Zef Deda e Mirush Kabashi. Padyshim, ka pasur dhe artistë të jetë që kanë ikur bashkë me ta, por që për arsye objektive nuk janë pasqyruar në faqet e të përditshmes “Fjala”.E megjithatë edhe ata i kanë dhënë vendit po aq art me dashuri.

 

Petraq Kolevica

Petraq Kolevica shkoi në amshim. Në 13 shkurt 2023, kur u nda nga jeta ishte 89 vjeç. Jetoi mjaftueshëm për të bërë në jetë atë çfarë ishte më i aftë të bënte, dhe pavarësisht peripecive, gjithmonë ia kishte dalë.Ishte arkitekt e inxhinier ndërtimi, dhe po aq ishte poet. Por shumë më tepër reflektonte një qytetari të pashembullt e mjaft fisnikëri.

Petraq Kovelica ishte një avangardist në arkitekturë. Ka projektuar vepra të mahnitshme në një Shqipëri të ngurtë, të cilat herë janë zbatuar në ndërtim e herë ka pasur ndërhyrje që projekti të mos realizohej i plotë. Kjo do ta merrte në qafë. Sepse në një vend të kuadratuar që rrekej të ndërtonte socializmin, nuk mund të dilje nga rreshti. Ndaj dhe Petraqi do të vihej përballë burokratëve të aparatit partiak shumë më tepër se atyre të aparatit shtetëror.

Petraq Koleviaca u nis për në amshim. Ishte 89 vjeç. Jetoi mjaftueshëm për të bërë në jetë atë çfarë ishte më i aftë të bënte, dhe pavarësisht peripecive, gjithmonë ia kishte dalë. E megjithatë, si çdokush që ka jetuar në këtë botë, padyshim ai mori me vete dhe pengjet e tij, që me siguri nuk ishin të pakta.

Vargjet do ta shoqërojnë në botën e përtejshme. Sepse ndërtesat e ngritura prej tij nuk lëvizin vendit.

 

Mimika Luca

Ajo do të mbahet mend më së shumti si një aktore e roleve të buta. Dhe ndoshta më shumë se në kinema, ajo ka mbetur në kujtesën e spektatorit me një kryerol në teatër. Ishte motra Lajde e dajë Zenos dhe nëna e djalit Alber me gradë shkencore në fizikë.

Në vitet e saj më të mira, ajo iu përkushtua thellësisht artit dramatik ku pati një sukses të padiskutueshëm. Dhe për kritikën njihej si një aktore shumëdimensionale në teatër ashtu edhe në kinematografi.

Në jetëshkrimin e saj zyrtar thuhet se u lind në 24 dhjetor të vitit 1937 në Gjirokastër. Interpretoi në skenën e Teatrit të Operas dhe Baletit, si balerinë, të  paktën për një dekadë. Më vitin 1962 pranohet aktore në Teatrin Popullor. Ka interpretuar rreth 30 role në 15 vjet. Por ka interpretuar edhe në 12 filma artistikë. U martua me aktorin e shquar Ndrekë Luca. Djali i tyre është Gjergj Luca, aktor e regjisor, por që prej shumë vitesh më së shumti njihet si njeri i biznesit. Shkroi edhe disa drama, të cilat u vunë në Teatrin Popullor, ku më e njohura është ajo me titullin “Drita”. Në vitin 1977 fillon punë si pedagoge në Institutin e Lartë të Arteve.

Tanimë Mimika Luca nuk është më mes nesh si njeri me staturë fizike. Sepse u ngjit në panteon.Ekrani humbi kështu një tjetër ikonë të tij. Por në pelikulën e filmit, gjithsesi do ta shohim në vazhdimësi. Ishte mëngjesi i 21 shkurtit të vitit 2023, kur u nda nga jeta dhe ajo vetë i kishte mbushur 85 vite. Por nuk do të jetë vetëm në amshim. Sepse dhjetëra kolegë të saj kanë zënë vend tashmë në po të njëjtin panteon. Dhe ata janë yje që shndrisin në përjetësi.

 

Lutfi Hoxha

Ai mbahet mend mirë nga telespektatori shqiptar për shpullën që i dha Til arrakatit kur mendoi se po vidhte paratë e shtëpisë për të luajtur bixhoz a për të blerë cigare.

Po aq mbahet mend dhe si Musai i shtëpisë së të moshuarve “Lulet e Vjeshtës”

Ai është Lutfi Hoxha, aktori emblematik i trupës së teatrit “Aleksandër Moisiu” të Durrësit, që në kujtesën time vjen dhe me një rol tjetër tek drama “Gërsheti i Luftërave”, si një nga luftëtarët besnikë të çetës së Azem Galicës.

Por tanimë Lutfi Hoxha nuk do të jetë mes të gjallësh. Sepse më 10 shtator 2023, në moshën 89-vjeçare zemra e tij pushoi së rrahuri.

Mbi 100 role në teatër dhe afro 17 në kinematografi përbëjnë gamën e jetës së tij artistike.

Për kontributin e tij në skenën e teatrit dhe sheshin e xhirimit Lutfi Hoxha ishte nderuar dhe me titullin e lartë “ Mjeshtër i Madh”.

Ai tanimë nuk jeton, por rolet e tij mund t’i shohim sa herë transmetohen nga televizionet filmat shqiptarë. Dhe në këtë mënyrë Lutfi Hoxha ka gjetur përjetësinë, po aq sa dhe aktorët e tjerë që kanë mbetur në kujtesën mbarëpopullore.

 

Vladimir Prifti

Në piedestalin e krijimtarisë së tij padyshim është filmi emblemë “Udha e shkronjave”. Por në të njëjtin pozicion, as më pak e aq më shumë është dhe filmi tjetër ikonë “Kush vdes në këmbë”. Të dy këta filma mund të qëndrojnë lirshëm në majën e vendit të parë, pa u ngushtuar aspak, madje duke i lënë hapësirën e plotë njëri-tjetrit. Sepse të personfikoje Petro Luarasin me portretin e një aktori si Guljelm Radoja ishte po aq e vështirë sa të personifikoje portretin e Theodhor Haxhifilipi, apo i njohur ndryshe si Dhaskal Todri, me portretin e një tjetër aktori si Sandër Prosi. Regjisori Vladimir Prifti ia ka arritur më së miri, duke na lënë në pelikulë dy nga dëshmorët e parë të gjuhës shqipe.

Por Kinematografia Shqiptare sot ndjehet më e varfër tanimë pa Vladimir Priftin. Sepse të dielën e 5 nëntorit 2023, në moshën 81-vjeçare, ai u nda nga jeta dhe nga vetë arti. Por Vladimir Prifti ka lënë pas një pasuri të tërë, e cila do të vazhdojë të shkojë si ushqim shpirtëror për brezat. Sepse gjithçka ka të bëjë me historinë ka mbetur në bobina filmash të digjitalizuar dhe mund të shihen në çdo kohë, pa pasur merakun e politizimeve dhe propagandës partiake, nga e cila nuk shpëtuan shumë e shumë filma të tjerë.

 

Zef Deda

Në historinë e teatrit shqiptar ka plot aktorë që kanë luajtur mjaftueshëm në skenë, por për fatin e tyre të keq nuk u mbahet mend as personazhi dhe as ndonjë batutë. Ndërsa ai do të kujtohet në vazhdimësi qoftë dhe se ishe aktori më i përshtatshëm që mund të luante “kunatin e shokut Xhemal”. Dhe një prej batutave emblemë të humorit shqiptar, – pjesë e materialit letrar të Paulin Selimit, – është lëshuar prej tij kur në rolin e Lonit iu përgjigj pyetjes së kandidates për vjehërr: Si e pini kafen? -Të mesme me pak, si shoku Xhemal.

Ashtu si dhe në shumë raste të tjera, ikja e një aktori që ka lënë gjurmë të thella tek spektatori, nuk arrin ta dimensionojë të gjithë aktin e vet tragjik. Sepse për aktorin, më shumë se sa në të gjallë të tij flitet pas vdekjes, atëherë kur ai nis të jetojë në një tjetër dimension. Kështu që ai mbetet sërish mes njerëzve si një kujtim, që në tërësinë konceptuale ka më tepër vlerë se sa koha e shkurtër që ai kalon mbi tokë fizikisht, me mish e kocka.

Kështu do të ndodhë edhe me të. Sepse prej 24 nëntorit 2023 kur dha frymën e fundit, ai do të jetë përjetësisht mes njerëzve si një aktor i gjallë e plot humor dinamik edhe pse në fakt nuk jeton më.

Zef Deda iku paqësisht nga kjo botë. Ishte 24 nëntor. Ai i kishte mbushur 73 vjeç. Nuk ishte koha më e mirë për të ikur. Por meqenëse thuhet rëndom se kjo punë nuk ka rradhë, edhe ai nuk e priti rradhën.

 

Mirush Kabashi

E kush nuk e mban mend Makun, atë që zëvendësonte gratë në ndërmarrjen e grumbullimit, i cili nuk arrinte t’ia merrte mirë dorën punëve, por që drejtor Miti e kishte mik, ndërsa shef Nesimi i financave e quante “hiç njeri”.

E kush nuk e mban mend Lithanin, asketin në ishullin e gjarpërinjve i cili helmoi piktorin Andrea që zbukuronte kishat e kazasë, por që theu rregullat dhe u dënua nga Peshkopi Athanas.

E kush nuk e mban mend Zimon, pensionistin qejfli që la paratë me telefonatat e 0900-tës, e që Semi, proletarja e shtëpisë së të moshuarve “Lulet e Vjeshtës” e quante: të degjeneruar.

Por ai ishte dhe mësues Nardi që i bënte presion zysh Norës që t’i rregullonte notat djalit të Kristoforit, i cili ishte me pozitë në Komitet.

Dhe po aq ishte sociologu Apostol, i cili vërtet nuk lëshonte receta dashurie për vajzën e tij por nuk donte që ajo të martohej me një këngëtar.

Ndërkohë ai ka interpretuar dhe një nga batutat emblemë të filmit shqiptar kur luante në rolin e “mësju” Braushit, shokut të burgut të Besim Shkëmbit, që duhet të lante borxhet e hajdutit Spahi:

Tanimë Mirush Kabashi, ky aktor aq i dashur për publikun e me aq shumë klas, nuk do jetë më mes të gjallëve. U largua fizikisht pas mesnatës së 5 dhjetorit të vitit 2023, për të na lënë si trashëgimi në pelikulë gjithfarë karakteresh e personazhesh të cilat ai i interpretoi me aq mjeshtëri. Ai ka në arsenalin e tij të paktën 100 role, nga të cilat 20 janë në kinematografi.